امروزه انواع بلاکچین در سراسر جهان به سرعت در حال توسعه هستند و هر کدام دارای ویژگی‌ها و کاربردهای منحصر به فردی‌اند. از بلاکچین عمومی که در سیستم‌های مالی غیرمتمرکز مانند بیت کوین و اتریوم استفاده می‌شود، تا بلاکچین خصوصی که برای سازمان‌های بزرگ طراحی شده است. در این مقاله قصد داریم به بررسی انواع بلاکچین و مقایسه دقیق آن‌ها بپردازیم. اگر به دنبال انتخاب مناسب‌ترین نوع بلاکچین برای کسب‌وکار خود هستید با ما همراه باشید.
چرا به انواع مختلف بلاکچین نیاز داریم؟
با گسترش استفاده از فناوری بلاکچین، توسعه‌ی انواع مختلفی از این فناوری برای پاسخگویی به نیازهای مختلف کاربران و کسب‌وکارها انجام شده است. ممکن است بخواهید داده‌هایتان برای همه در دسترس باشند، یا ممکن است بخواهید فقط بخشی از دادهها برای عموم و بخش دیگری برای مدیران در دسترس باشد. گاهی نیاز است همه قابلیت اضافه کردن داده در بلاکچین را داشته باشند و گاهی این دسترسی برای مدیران کافی است. زمانی هم ممکن است چند سازمان در تعامل با یکدیگر باشند و هر سازمان به سطح دسترسی مختلفی نیاز داشته باشد و در کنار تمام این‌ها امنیت از نیازهای پررنگ این سازمان‌ها باشد. برای رسیدگی به نیازهای مختلفی که نهادها دارند، انواع بلاکچین توسعه پیدا کرده‌اند.
معایب بلاکچین نسل اول و شروع پیشرفت در دنیای بلاکچین
بلاکچین نسل اول، که معروف‌ترین نمونه‌ی آن بیتکوین است، محدودیت‌هایی داشت که کاربردهای آن را به تبادل مالی محدود می‌کرد. این فناوری از نظر مقیاس‌پذیری دچار چالش بود و انجام تراکنشها به زمان و انرژی زیادی نیاز داشت. با ظهور بلاکچین نسل دوم و ایجاد پلتفرم‌های ساخت قراردادهای هوشمند مانند اتریوم، امکان پیاده‌سازی برنامه‌های متنوع غیر متمرکز فراهم شد و افق‌های جدیدی برای کاربردهای بلاکچین در صنایع مختلف گشوده شد.
انواع بلاکچین از نظر فناوری
انواع شبکه بلاکچین به چهار نوع تقسیم می‌شوند که هر یک ویژگی‌های خود را دارند: بلاکچینهای عمومی، خصوصی، کنسرسیومی و هیبریدی.
بلاکچین عمومی (Public Blockchain)
بلاکچین عمومی از محبوب‌ترین و رایج‌ترین انواع بلاکچین است که به تمامی افراد امکان مشارکت در شبکه را میدهد. در این نوع بلاکچین، هیچ محدودیتی برای دسترسی کاربران وجود ندارد و تمامی تراکنشها به صورت عمومی ثبت و مشاهده می‌شوند. بیتکوین و اتریوم از معروف‌ترین نمونه‌های بلاکچین عمومی هستند که هم‌اکنون میلیون‌ها کاربر در سراسر جهان از آن‌ها برای انتقال ارزش و اجرای قراردادهای هوشمند استفاده می‌کنند.
بلاکچین عمومی به علت غیرمتمرکز بودن و شفافیت کامل، اعتماد کاربران را جلب میکند. در این شبکه‌ها، تراکنشها توسط تعداد زیادی از نودها تایید می‌شوند و امنیت شبکه به واسطه پروتکل‌های اجماع مانند PoW یا PoS تامین می‌شود. با این حال، برخی از چالش‌های این نوع بلاکچین شامل محدودیت‌های مقیاس‌پذیری و سرعت پایین تراکنشها است.
مزایای بلاکچین عمومی
بلاکچینهای عمومی به علت ساختار غیرمتمرکز و شفاف خود، امنیت و دسترسی آزاد به اطلاعات را برای کاربران به ارمغان می‌آورند. در ادامه مزایای این نوع بلاکچین را مرور می‌کنیم:
- شفافیت کامل: تمامی تراکنشها در بلاکچین عمومی به صورت عمومی و قابل مشاهده ثبت می‌شوند.
- امنیت بالا: به علت وجود نودهای فراوان که هر لحظه در حال بررسی و تایید تراکنشها هستند، دستکاری یا تغییر در اطلاعات بسیار دشوار است.
- نبود نظارت مرکزی: عدم وابستگی به نهادهای مرکزی، باعث استقلال بیشتر این شبکه‌ها می‌شود.
- دسترسی آزاد: هر کاربری بدون نیاز به تایید و احراز هویت می‌تواند به شبکه دسترسی داشته باشد و تراکنش انجام دهد.
معایب بلاکچین عمومی
با وجود مزایای فراوان، بلاکچین عمومی با چالش‌هایی نیز مواجه است که در ادامه به آن اشاره می‌کنیم:
- سرعت پایین در تایید تراکنشها: تایید تراکنشها نیازمند تایید نودهای زیادی است که می‌تواند فرآیند را کندتر کند؛ به‌ویژه در شبکه‌هایی مانند بیتکوین.
- مصرف بالای انرژی: بعضی از الگوریتم‌های اجماع مانند اثبات کار انرژی زیادی مصرف می‌کنند که نگرانی‌هایی در حوزه محیط زیست ایجاد کرده‌اند.
- تهدید حریم خصوصی: شفافیت بالای تراکنشها امکان ردیابی و مشاهده تراکنش‌های کاربران را فراهم میکند که می‌تواند تهدیدی برای حریم خصوصی باشد.
موارد استفاده از بلاکچین عمومی
بلاکچین عمومی به علت شفافیت و دسترسی آزاد، در بسیاری از زمینه‌ها کاربرد دارد. ارزهای دیجیتال مانند بیتکوین، اتریوم و لایت کوین به عنوان محبوب‌ترین نمونه‌های بلاکچین عمومی شناخته می‌شوند. در نتیجه انتقال ارزش و ایجاد قراردادها و برنامه‌ها مالی غیرمتمرکز از پر استفاده‌ترین کاربردهای این بلاکچینها است.
همچنین در حوزه‌هایی مانند شفاف‌سازی فرآیندهای دولتی و رای‌گیری آنلاین، بلاکچین عمومی به عنوان ابزاری کارا مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای مثال، در سال ۲۰۱۷ کشور سوئیس از بلاکچین عمومی در برخی از شهرهای خود برای برگزاری انتخابات محلی استفاده کرد تا از تقلب در فرآیند رای‌گیری جلوگیری شود.
بلاکچین خصوصی (Private Blockchain)
بلاکچین خصوصی به عنوان یک فناوری پیشرفته برای سازمان‌ها و شرکت‌هایی که نیاز به کنترل کامل بر تراکنشها و دادهها دارند، استفاده می‌شود. در این نوع بلاکچین، تنها کاربران مجاز میتوانند به شبکه دسترسی داشته باشند و به تراکنشها یا اطلاعات شبکه دسترسی پیدا کنند. این نوع بلاکچین معمولاً برای مدیریت داخلی سازمان‌ها استفاده می‌شود.
بلاکچین خصوصی این امکان را به سازمان‌ها میدهد که قوانین خاص خود را برای دسترسی کاربران و تایید تراکنشها تعیین کنند. این ویژگی باعث شده تا شرکت‌ها بتوانند فرآیندهای داخلی خود را به صورت ایمن‌تر و کارآمدتر مدیریت کنند. از طرف دیگر، سازمان‌ها میتوانند برای ایجاد حریم خصوصی بیشتر و کنترل کامل بر دادهها، از بلاکچینهای خصوصی استفاده کنند.
مزایای بلاکچین خصوصی
بلاکچین خصوصی به علت ساختار محدود و کنترل‌شده‌ای که دارد، مزایای منحصر به فردی را به سازمان‌ها ارائه میدهد.
- سرعت بالای تراکنشها: با تعداد کمتر نودهای تایید کننده، تراکنشها با سرعت بیشتری تایید می‌شوند.
- کنترل و مدیریت بیشتر: سازمان‌ها میتوانند به طور کامل دسترسی‌ها و فعالیت‌ها را کنترل کنند.
- امنیت و حریم خصوصی بیشتر: دادهها تنها برای کاربران مجاز در دسترس هستند. این مورد حریم خصوصی را افزایش میدهد.
معایب بلاکچین خصوصی
در کنار مزایای قابل توجه، حاکمیت بلاکچین خصوصی با چالش‌هایی نیز همراه است که می‌تواند بر کارایی آن تاثیر بگذارند. در ادامه به این معایب می‌پردازیم:
- خطر دستکاری دادهها: مدیریت کامل توسط یک نهاد، احتمال تغییر یا دستکاری دادهها را افزایش میدهد.
- کاهش اعتماد عمومی: دسترسی محدود به شبکه ممکن است اعتماد افراد خارجی را نسبت به شفافیت اطلاعات کاهش دهد.
- متمرکز بودن: برخلاف بلاکچین عمومی، مدیریت بلاکچین در دست یک نهاد است که می‌تواند اعتبار شبکه را کاهش دهد.
موارد استفاده بلاکچین خصوصی
بلاکچین خصوصی به علت سرعت و امنیت بالا، بیشتر در محیط‌های سازمانی و شرکت‌هایی که نیاز به کنترل کامل بر دادهها دارند مورد استفاده قرار می‌گیرد. به عنوان مثال، شرکت‌هایی که در حوزه زنجیره تامین فعالیت می‌کنند میتوانند از این فناوری برای پیگیری دقیق محصولات از مبدا تا مقصد استفاده کنند. همچنین، بانک‌ها و موسسات مالی از بلاکچین خصوصی برای مدیریت تراکنش‌های مالی داخلی بهره می‌برند.
بلاکچین کنسرسیوم یا یکپارچه (Consortium Blockchain)
بلاکچین کنسرسیوم به عنوان یک مدل بلاکچین نیمه‌متمرکز شناخته می‌شود که توسط چندین سازمان یا نهاد مدیریت می‌شود. این نوع بلاکچین، ترکیبی از خصوصیات بلاکچینهای عمومی و خصوصی است که برای مواردی که نیاز به همکاری چند سازمان دارند، طراحی شده است. برخلاف بلاکچین عمومی که همه افراد میتوانند در آن مشارکت کنند، در بلاکچین کنسرسیوم تنها تعداد محدودی از نودها به فرآیند اجماع و تایید تراکنشها دسترسی دارند.
این نوع بلاکچین بیشتر برای صنایع مالی، زنجیره تامین و بانک‌ها مناسب است که نیاز به اشتراک‌گذاری امن دادهها میان چند نهاد مختلف دارند. این مدل می‌تواند سرعت و امنیت بالاتری نسبت به بلاکچین عمومی فراهم کند و همزمان انعطاف‌پذیری مناسبی برای شرکت‌های مشارکت‌کننده فراهم آورد.
مزایای بلاکچین کنسرسیوم
بلاکچین کنسرسیوم مزایایی برای سازمان‌ها و نهادهای مشارکت‌کننده ارائه میدهد. این مزایا میتوانند به ایجاد یک محیط امن‌تر و سریع‌تر برای تراکنشها و اشتراک‌گذاری اطلاعات کمک کنند.
- سرعت بالا در تایید تراکنشها: به علت محدودیت در تعداد نودهای تایید کننده، فرآیند اجماع با سرعت بیشتری انجام می‌شود.
- مشارکت سازمان‌های مختلف در مدیریت شبکه: این ویژگی به سازمان‌ها اجازه میدهد با اعتماد و همکاری به اشتراک‌گذاری اطلاعات بپردازند.
- امنیت بالا و کنترل بیشتر: به علت محدودیت در دسترسی و مدیریت مشترک، امنیت شبکه افزایش می‌یابد و امکان دستکاری دادهها کمتر می‌شود.
- کاهش هزینه‌ها: با کاهش نیاز به اعتماد به یک نهاد مرکزی، هزینه‌های واسطه‌گری کاهش می‌یابد و فرایندها به صرفه‌تر می‌شوند.
معایب بلاکچین کنسرسیوم
بلاکچین کنسرسیوم یا یکپارچه به علت ترکیب ویژگی‌های بلاکچین عمومی و خصوصی، در برخی از زمینه‌ها چالش‌های خاص خود را به همراه دارد.
- کاهش شفافیت: برخلاف بلاکچین عمومی که تمامی دادهها برای عموم در دسترس است، در بلاکچین کنسرسیوم فقط اعضای مشخصی به اطلاعات دسترسی دارند.
- پیچیدگی در مدیریت: به علت نیاز به هماهنگی بین چند سازمان، مدیریت شبکه ممکن است پیچیده‌تر و زمان‌برتر باشد.
- نیاز به توافق همگانی: برای اعمال تغییرات یا اتخاذ تصمیمات مهم، همه اعضا باید به توافق برسند که این فرایند ممکن است زمان‌بر باشد.
کاربرد بلاکچین کنسرسیوم
بلاکچین کنسرسیوم در صنایعی مانند بانکداری، بیمه، و زنجیره تامین استفاده گسترده‌ای دارد. به عنوان مثال، بانک‌ها میتوانند از این نوع بلاکچین برای اشتراک‌گذاری داده‌های تراکنشی در بین بانک‌های مختلف استفاده کنند؛ به گونه‌ای که هم امنیت دادهها حفظ شود و هم فرآیندهای بین بانکی تسهیل گردد. همچنین در زنجیره تامین، شرکت‌ها میتوانند اطلاعات را با تامین‌کنندگان و مشتریان خود به اشتراک بگذارند؛ بدون آنکه خطر افشای داده‌های حساس وجود داشته باشد.
بلاکچین ترکیبی (Hybrid Blockchain)
بلاکچین ترکیبی، همان‌طور که از نامش پیداست ترکیبی از مزایای بلاکچینهای عمومی و خصوصی است. در این مدل سازمان‌ها میتوانند برخی از داده‌های خود را به صورت عمومی و برخی دیگر را به صورت خصوصی نگه دارند. به عنوان مثال، یک شرکت می‌تواند اطلاعات عمومی محصولات خود را به صورت عمومی به اشتراک بگذارد؛ اما داده‌های مربوط به تراکنش‌های داخلی را خصوصی نگه دارد.
مزایای بلاکچین ترکیبی
بلاکچین ترکیبی به علت ترکیب ویژگی‌های بلاکچین خصوصی و عمومی، برای سازمان‌هایی که به دنبال انعطاف‌پذیری در مدیریت اطلاعات و امنیت بالاتر هستند گزینه‌ای جذاب است. مزایای بلاکچین ترکیبی در ادامه بررسی می‌شوند:
- انعطاف‌پذیری بالا: سازمان‌ها میتوانند به دلخواه خود تصمیم بگیرند که کدام دادهها عمومی و کدام خصوصی باشند.
- هزینه‌های کمتر: به علت ترکیب ویژگی‌های بلاکچین خصوصی و عمومی، هزینه‌ها به‌طور کلی کاهش می‌یابد.
- افزایش امنیت: سازمان‌ها میتوانند اطلاعات حساس را به صورت خصوصی نگه دارند و فقط داده‌های عمومی را به اشتراک بگذارند.
- قابلیت مدیریت بهتر: کنترل بهتری بر روی بخش‌های مختلف شبکه وجود دارد و سازمان می‌تواند قوانین خاص خود را بر روی بخش خصوصی اعمال کند.
معایب بلاکچین ترکیبی
یکی از بهترین بلاکچین های موجود بلاکچین ترکیبی است که علاوه بر مزایای قابل توجه، معایبی نیز دارد که سازمان‌ها باید پیش از انتخاب و پیاده‌سازی آن به این چالش‌ها توجه کنند.
- پیچیدگی در پیاده‌سازی: ادغام دو مدل بلاکچین عمومی و خصوصی ممکن است فرآیند پیاده‌سازی را پیچیده‌تر کند.
- شفافیت کمتر: بخشی از دادهها به علت خصوصی بودن، شفافیت کامل ندارند و این ممکن است باعث کاهش اعتماد عمومی شود.
- مدیریت پیچیده‌تر: نیاز به مدیریت بخش‌های عمومی و خصوصی به صورت جداگانه ممکن است باعث افزایش پیچیدگی‌های مدیریتی شود.
موارد استفاده بلاکچین ترکیبی
بلاکچین ترکیبی به ویژه در صنایعی مانند مراقبت‌های بهداشتی، املاک و مستغلات، و خدمات مالی مورد استفاده قرار می‌گیرد. به عنوان مثال در صنعت بهداشت، شرکت‌ها میتوانند سوابق پزشکی بیماران را به‌صورت خصوصی نگهداری کنند و در عین حال اطلاعات عمومی درباره وضعیت درمانی را به اشتراک بگذارند. در حوزه املاک، اطلاعات مربوط به ثبت مالکیت‌ها می‌تواند عمومی باشد، اما جزئیات مالی قراردادها به‌صورت خصوصی نگهداری شوند.
مقایسه انواع بلاکچینها از نظر فناوری
انواع بلاکچینها از نظر فناوری تفاوت‌هایی دارند. در اینجا با کمک یک جدول به مقایسه ویژگی‌های هر نوع بلاکچین می‌پردازیم:
| ویژگی | بلاکچین عمومی | بلاکچین خصوصی | بلاکچین کنسرسیوم | بلاکچین ترکیبی |
|---|---|---|---|---|
| کنترل‌کننده | ماینرها و نودهای عمومی | یک نهاد | چندین نهاد | بسته به شیوه‌ی پیاده‌سازی تغییر میکند |
| دسترسی به اطلاعات | کاملا عمومی و شفاف | محدود به کاربران مجاز | محدود به اعضای کنسرسیوم | بسته به شیوه‌ی پیاده‌سازی می‌تواند ترکیبی از عمومی و خصوصی باشد |
| میزان تمرکز | غیر متمرکز | متمرکز | نیمه متمرکز | بسته به شیوه‌ی پیاده‌سازی تغییر میکند |
| نیاز به احراز هویت | ندارد | دارد | دارد | دارد |
| نوع اجماع | اثبات کار، سهام یا الگوریتم‌های پیچیده‌تر | مجوزی، PBFT یا BFT | مجوزی، RAFT یا BFT | مجوزی یا بدون مجوز |
| تغییر دادهها | غیر ممکن | قابل انجام با مجوز | قابل انجام محدود به اعضای کنسرسیوم | قابل انجام با محدودیت |
| کاربرد اصلی | ارزهای دیجیتال، قراردادهای هوشمند | مدیریت داخلی سازمان | مدیریت زنجیره تامین، تراکنش‌های بین‌سازمانی | قراردادهای هوشمند، مدیریت کسب و کارها |
| مثال‌ها | بیتکوین، اتریوم | Hyperledger Fabric, Multichain | R3’s Corda | IBM’s blockchain platform, XinFin |
جمع‌بندی
در این مقاله به بررسی انواع بلاکچین، شامل بلاکچینهای عمومی، خصوصی، کنسرسیومی و هیبریدی، پرداخته‌ایم. هر نوع بلاکچین با ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود، برای کاربردهای متفاوتی مناسب است و به همین علت، بسته به نیازهای مختلف کاربران و سازمان‌ها، انتخاب‌های متنوعی را فراهم میکند. بلاکچین عمومی به دلیل شفافیت و غیرمتمرکز بودن در ارزهای دیجیتال و قراردادهای هوشمند مورد استفاده قرار می‌گیرد، در حالی که بلاکچین خصوصی برای مدیریت داخلی سازمان‌ها طراحی شده است. بلاکچینهای کنسرسیومی و هیبریدی، به عنوان راه‌حل‌های ترکیبی، امنیت، مقیاس‌پذیری و انعطاف بیشتری را برای همکاری‌های میان‌سازمانی و مدیریت دادهها ارائه می‌دهند.
کدام نوع بلاکچین برای دسترسی به اطلاعات نیاز به مجوز دارد؟
بلاکچینهای خصوصی و کنسرسیوم برای دسترسی به اطلاعات نیاز به مجوز دارند. در این نوع بلاکچینها، تنها افراد یا نهادهای مشخصی میتوانند به دادهها دسترسی داشته باشند و عملیات مربوط به تایید تراکنشها را انجام دهند. البته بلاکچین ترکیبی نیز ممکن است طوری طراحی شود که برای دسترسی به اطلاعات نیاز به مجوز داشته باشد.
تفاوت بین «بلاک چین مجاز» و «بلاک چین عمومی» در فناوری بلاک چین چیست؟
بلاکچین عمومی به همه کاربران اجازه میدهد تا بدون نیاز به مجوز به شبکه متصل شوند و دادهها را مشاهده کنند. در مقابل، بلاکچین مجاز فقط به کاربران تایید شده امکان دسترسی و تعامل با دادهها را میدهد که این امر امنیت و کنترل بیشتری فراهم میکند.
منابع: paxos | geeksforgeeks
اولین نفری باشید که نظر می دهید