کریپتو زیر فشار تحریم: بلاکچین چطور به داد تجارت خارجی ایران می‌رسد؟

چرا این راهنما برای صادرکنندگان ایرانی مهم است؟

این راهنما برای صادرکنندگان ایرانی مهم است، چون تصویری کلی از موانع اصلی در مسیر تجارت خارجی ارائه می‌دهد. از یک سمت محدودیت‌های بانکی و تحریم‌های بین‌المللی دست و پای تاجر ایرانی را بسته است و دسترسی به شبکه‌های مالی جهانی را دشوار کرده؛ از طرف دیگر هزینه‌های انتقال پول معمولا بالا است. همچنین، ریسک‌های طرف مقابل مثل عدم پایبندی خریدار به تعهدات یا دشواری در وصول مطالبات، می‌تواند دسترسی به نقدینگی را برای صادرکننده تهدید کند. در کنار این چالش‌ها، فناوری‌های دیجیتال و دارایی‌هایی مانند رمزارزها فرصت‌های تازه‌ای برای تسهیل تراکنش‌ها فراهم کرده‌اند؛ هرچند نباید فراموش کرد که قوانین و تحریم‌ها در مورد کریپتو نیز همان‌قدر جدی و محدودکننده‌اند.

بلاکچین در تجارت خارجی: چه کاری می‌تواند/نمی‌تواند انجام دهد؟

بیایید روراست باشیم، رمزارز قرار نیست یک فرشته نجات باشد. با این حال می‌تواند در موارد زیر کمک‌کننده باشد:

• شفافیت تراکنش‌ها: اطلاعات مربوط به تراکنش‌های رمزارزها به صورت شفاف در بلاکچین‌های ثبت می‌شود. بنابراین هر کسی، چه فروشنده و چه خریدار می‌تواند به صورت آنی از وضعیت تراکنش‌های مالی مطلع شود.
• تسویه سریع: برعکس انتقالات بانکی، تراکنش‌های رمزارزی اکثرا در لحظه تسویه می‌شوند. مهم نیست که مبلغ جابجایی چقدر باشد، هر تراکنش در کمتر از ۱۰ ثانیه تایید و در بلاکچین ثبت می‌شود و برای دو طرف معامله قابل مشاهده است.
• اسناد تغییرناپذیر: با تقلب‌ها خداحافظی کنید. تراکنش‌ها و اطلاعات در بلاکچین به صورت تغییرناپذیر ثبت می‌شوند؛ پس خیالتان راحت باشد زیرا کسی نمی‌تواند داده‌ها را به نفع خود تغییر دهد.
• اتوماسیون قراردادها: به لطف تکنولوژی‌هایی مانند قراردادهای هوشمند، دو طرف معامله می‌توانند تعهدات خود را ثبت کنند تا به صورت خودکار و طبق شروط و الگوریتم‌های از پیش مشخص شده انجام شوند. در این حالت دیگر کسی نمی‌تواند زیر قرارداد بزند، زیرا همه چیز طبق الگوریتم‌هایی شفاف و تغییرناپذیر اجرایی می‌شود.

با تمام این مزیت‌ها، چرا گفتیم رمزارزها قرار نیست تمام مشکلات را حل کنند؟ بیایید نگاهی به چالش‌های سمت دیگر ماجرا بیندازیم:

• الزامات حقوقی: استفاده از رمزارزها در تجارت بین‌الملل هنوز چارچوب حقوقی روشن و یکپارچه‌ای ندارد و هر کشور مقررات متفاوتی اعمال می‌کند.
• پذیرش بانکی یا گمرکی: بسیاری از بانک‌ها و نهادهای گمرکی رمزارز را به رسمیت نمی‌شناسند یا ابزارهای فنی لازم برای پذیرش آن را ندارند.
• ریسک‌های تحریم، فریز توکن‌ها: صادرکنندگان اکثر استیبل کوین‌ها می‌توانند تراکنش‌ها یا کیف پول‌ها را مسدود کنند و محدودیت‌های تحریمی، می‌تواند به همان شدت محدویت‌های بانکی شامل رمزارزها بشود. تنها ارزهای اندکی مانند بیت کوین یا اتریوم هستند که امکان فریز شدن ندارند.

چارچوب‌های قانونی برای کسب و کارهای ایرانی

چارچوب‌های قانونی برای کسب و کارهای ایرانی در حوزه دارایی‌های دیجیتال، تحت تاثیر شدید تحریم‌های بین‌المللی قرار دارد و نیازمند رعایت اصول سازمان‌هایی مانند OFAC (Office of Foreign Assets Control یا دفتر کنترل دارایی‌های خارجی وزارت خزانه‌داری آمریکا که تحریم‌ها را اجرا می‌کند) و FATF (Financial Action Task Force یا گروه ویژه اقدام مالی، یک سازمان بین‌المللی برای مبارزه با پولشویی و تامین مالی تروریسم) است.

استفاده کسب و کارها از رمزارز، ریسک‌های بالایی مانند مسدود شدن دارایی‌ها یا جریمه‌های سنگین به همراه دارد. این خطرات به دلیل افزایش تمرکز OFAC بر شناسایی و مختل کردن شبکه‌های فرار از تحریم‌ها با استفاده از دارایی‌های دیجیتال است. در سال ۲۰۲۵، OFAC چندین بار علیه ایرانی‌ها اقدام انجام داده است:

• شناسایی دقیق آدرس‌های رمزارز: آدرس‌های مشخص کیف پول‌های رمزارزی (مانند تتر (USDT) بر روی بلاکچین‌های مختلف) را که توسط نهادهای ایرانی استفاده می‌شوند، به فهرست تحریم‌ها (SDN List) اضافه کرده است.
• هدف‌گیری واسطه‌ها: واسطه‌های مالی در کشورهایی نظیر امارات و هنگ کنگ نیز که با تبدیل دارایی‌ها به رمزارز به ایران کمک می‌کردند، توسط OFAC هدف تحریم قرار گرفته‌اند.

این اقدامات اجرایی در سال ۲۰۲۵، حکم یک هشدار جدی را برای کل صنعت کریپتو و شرکت‌هایی دارد که در سطح جهانی فعالیت می‌کنند. هرگونه تراکنش با آدرس‌ها یا نهادهای تحریم‌شده، حتی اگر کسب‌وکار مورد نظر آمریکایی نباشد، می‌تواند منجر به جریمه‌های سنگین و قطع دسترسی به سیستم مالی جهانی شود.

مطلب پیشنهادی

همه چیز درباره مالیات ارز دیجیتال در ایران

الزامات قانونی برای سرویس‌دهنده‌های مبتنی بر رمزارز

الزامات قانونی OFAC برای Virtual Asset Service Providers یا VASPها متنوع است. برای مثال Travel Rule (بخشی از توصیه‌های FATF که از سال ۲۰۱۹ الزامی شده و در ۲۰۲۵ به‌روزرسانی شده) الزام می‌کند VASPها، آن‌هایی که با استانداردهای AML/CFT یا مبارزه با پولشویی و تامین مالی تروریسم مطابقت دارند، اطلاعات فرستنده (Originator) و گیرنده (Beneficiary) را در تراکنش‌های بالای هزار دلار/یورو به اشتراک بگذارند تا شفافیت افزایش یابد و از فعالیت‌های غیرقانونی جلوگیری شود. این مورد برای کسب‌ و کارهای ایرانی کمی دشواری ایجاد می‌کند؛ زیرا بسیاری از VASPهای جهانی از معامله با ایرانی‌ها خودداری می‌کنند. در نهایت، مستندسازی و نگهداری سوابق (Recordkeeping) برای OFAC و FATF اهمیت بالایی دارد، یعنی VASPها باید اطلاعات تراکنش‌ها و مشتریان را حداقل برای ۱۰ سال نگهداری کنند تا در صورت بازرسی، قابل ارائه باشند. رعایت نکردن این قانون‌ها می‌تواند منجر به جریمه‌های سنگین شود.

مکانیسم ماشه و سناریوهای تشدید محدودیت‌ها؛ چگونه آماده شویم؟

مکانیسم ماشه (یا همان Snapback) در چارچوب برجام (JCPOA)، که توسط قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل در سال ۲۰۱۵ تعریف شده، فرآیندی است که اجازه می‌دهد در صورت نقض تعهدات هسته‌ای توسط ایران، تحریم‌های پیشین سازمان ملل بازگردند. در سپتامبر ۲۰۲۵، کشورهای اروپایی (E3: فرانسه، بریتانیا، آلمان) این مکانیسم را در ۲۸ آگوست فعال کرده‌اند تا تحریم‌ها از ۲۸ سپتامبر اجرایی شوند؛ مگر اینکه قطعنامه‌ای برای تاخیر تصویب شود. تاکنون تلاش‌هایی مانند پیشنهاد چین و روسیه برای تمدید شش‌ماهه رد شده است و سناریوهای تشدید محدودیت‌ها و افزایش فشار اقتصادی در حال اجرایی شدن است. این موارد می‌تواند دسترسی ایران به سیستم مالی جهانی را محدودتر کند و ریسک‌های سیاسی را افزایش دهد.

برای مثال، مسیرهای پرداخت گذشته ممکن است با مشکل مواجه شوند. با افزایش نظارت بر تراکنش‌های بین‌المللی و محدود کردن کانال‌های بانکی سنتی، صرافی‌های خارجی تحت فشار قرار می‌گیرند تا معاملات مرتبط با ایران را مسدود کنند (مانند آنچه در گزارش‌های ۲۰۲۵ درباره کاهش حجم فعالیت رمزارزی ایرانی‌ها در صرافی‌های خارجی دیده می‌شود). از ارائه‌دهندگان استیبل کوین مانند Tether یا USDC خواسته می‌شود آدرس‌های مرتبط با ایران را در لیست سیاه قرار دهند تا از دور زدن تحریم‌ها جلوگیری شود. مجموع این موارد، ایران را با کاهش ۱۱ درصدی ورود سرمایه به کریپتو در نیمه اول ۲۰۲۵ مواجه کرده و ریسک‌های سایبری و مالی را تشدید می‌کند.

در سناریوی ماشه چه باید کرد؟

تحلیل‌ها نشان می‌دهند که کسب‌ و کارها در ایران اغلب به تنوع‌بخشی مسیرهای تجاری و پرداخت (مانند استفاده از کانال‌های جایگزین یا شرکای منطقه‌ای) روی می‌آورند تا اقدامات مالی ریسکی را کاهش دهند. برای کاربران معمولی اما مسئله کمی ساده‌تر است. توصیه‌های زیر می‌تواند کمک کننده باشد:

• حفظ قدرت خرید: با افزایش تحریم‌ها، ارزش ریال کاهش می‌یابد. پس تبدیل پس‌اندازها در انتهای هر ماه به دلار، طلا، استیبل کوین یا ارزهای دیجیتال کم‌ریسک می‌تواند یک انتخاب هوشمندانه باشد. در رمزینکس می‌توانید یک سبد سرمایه‌گذاری متشکل از طلا، بیت کوین و استیبل کوین دای (DAI) تشکیل دهید.
• استفاده از استیبل کوین‌های غیرمتمرکز: ارز دیجیتال دای (با نماد DAI) یکی از استیبل کوین‌هایی است که امکان فریز شدن ندارد. بنابراین در این شرایط امن‌تر از تتر به حساب می‌آید. با این حال این توکن حجم معاملات پایین‌تری دارد و ممکن است خرید و فروش آن به قیمت تتر انجام نشود. پس پیش از خرید یا فروش، قیمت معامله را با دقت مشخص کنید.
• کم‌ریسک‌ترین راه حل: اگر می‌خواهید کم‌ریسک‌ترین گزینه را انتخاب کنید، نه ریسک فریز شدن داشته باشید و نه ریسک نوسانات ارزهای دیجیتال، می‌توانید فقط طلا بخرید. با خرید طلا از رمزینکس این امکان را دارید که اولا در مبالغ اندک خرید انجام دهید و دوما هر زمان که خواستید طلای خود را نقد کنید.

کاربردهای واقعی بلاکچین برای صادرکننده ایرانی

استفاده از بلاکچین می‌تواند چند کاربرد جذاب برای تاجر ایرانی داشته باشد.

• نقل و انتقالات سریع و ارزان: با استفاده از توکن‌های دیجیتال می‌توانید انتقال پول را بسیار سریع و با هزینه اندک انجام دهید.
• اسکرو هوشمند: اسکرو به حساب امانی‌ای گفته می‌شود که پول معامله، برای زمانی محدود در آن باقی می‌ماند. با استفاده از قراردادهای هوشمند می‌توان حساب اسکرو را به صورت خودکار طراحی کرد؛ مثلا در صورت برآورده شدن شرط الف، پول از حساب یک طرف به طرف دیگر قرارداد منتقل می‌شود و در صورت برآورده نشد شرط، پول پس از مدت زمانی محدودی به حساب طرف اول باز می‌گردد.
• رهگیری مسیر و اصالت کالا: با ثبت داده‌های مربوط به اصالت و زنجیره تامین، می‌توان مطمئن شد که یک محصول چه مسیری را طی کرده و آن را اعتبارسنجی کرد. درواقع تغییرناپذیری داده‌های بلاکچین است که در این مورد به کار افراد می‌آید.

کدام استیبل کوین‌ها امن هستند؟

کدام رمزارزها غیرقابل فریز هستند؟ این پرسشی بسیار اساسی است.

تقریبا تمام استیبل کوین‌ها زیر نظر نهادهای قانونی فعالیت می‌کنند. بنابراین تمام آن‌ها امکان فریز کردن آدرس کاربران را به درخواست نهادهای قضایی دارند. تنها گزینه‌ای که در قرارداد هوشمندش امکان فریز شدن وجود ندارد، DAI است که توسط MakerDAO ساخته شده و توسط ذخایر اتریوم پشتیبانی می‌شود. بنابراین در حال حاضر امن‌ترین استیبل کوین دای است.

از طرفی برخی از ارزهای دیجیتال یا کوین‌ها لایه یک، شبکه بزرگی از ماینرها یا اعتبارسنج‌ها دارند و بزرگ بودن این شبکه باعث می‌شود نتوان به راحتی تراکنش‌ها را سانسور کرد. بیت کوین و اتریوم بزرگ‌ترین جامعه استخراج‌گران را دارند و از این نظر امنیت مناسبی دارند. مثلا برای سانسور کردن یک تراکنش بیت کوین به مقدار بسیار بسیار زیادی توان پردازشی نیاز است، که استخرهای ماینینگ در حال حاضر چنین توانی ندارند؛ زیرا ماینینگ در بیت کوین به اندازه کافی غیرمتمرکز است و حتی اگر یک استخر تصمیم بگیرد یک تراکنش را سانسور کند، استخر دیگر می‌تواند تراکنش را در بلاک بعدی قرار دهد.

فریز کردن ۳۲ آدرس که مرتبط با تروریسم و متعلق به اسرائیل و اوکراین بوده‌اند، یکی از اقدامات اخیر شرکت Tetehr Limited بوده است.

خطاهای پرتکرار و پرهزینه

در حوزه بلاکچین و رمزارز، بسیاری از خطاهای رایج برای کسب و کارهای ایرانی به دلیل تحریم‌ها و نیاز به دور زدن محدودیت‌های مالی تشدید می‌شود. مهم‌ترین این خطاها عبارت‌اند از:

1. استفاده مجدد از آدرس‌های ولت (Address Reuse): این کار حریم خصوصی را کاهش می‌دهد و ردیابی تراکنش‌ها توسط نهادهایی مانند OFAC را ساده‌تر می‌کند. هر تراکنش جدید الگوهای مالی بیشتری از کاربر فاش کرده و حتی ریسک هک یا سرقت دارایی را افزایش می‌دهد.
2. نبود مستندات KYC و KYB: نبود فرآیندهای شناسایی مشتری (KYC) و کسب‌ و کار (KYB) می‌تواند نقض قوانین ضدپولشویی (AML) و تحریم‌ها تلقی شود. پیامد آن شامل جریمه‌های سنگین، مسدود شدن حساب‌ها یا حتی توقف کامل فعالیت، به ویژه در معاملات بین‌المللی است.
3. تمرکز بر یک استیبل کوین یا یک شبکه بلاکچین: وابستگی بیش از حد به صادرکننده‌ای مانند Tether یا شبکه‌ای مانند Ethereum، ریسک‌های سیستمیک ایجاد می‌کند. مشکلاتی نظیر دی‌پگ (depegging به معنای دور شدن قیمت یک استیبل کوین از دارایی اصلی است. مثلا اگر قیمت تتر کمتر از یک دلار شود)، حملات سایبری یا ورشکست شدن صادرکننده می‌تواند ارزش دارایی‌ها را به خطر بیندازد.
4. بی‌توجهی به اخبار و اقتصاد کلان: نادیده گرفتن زمان انتشار شاخص‌های کلان مانند نرخ بهره فدرال رزرو یا گزارش‌های تورم، می‌تواند منجر به زیان‌های معاملاتی شود. این داده‌ها به‌طور مستقیم بر بازار کریپتو اثر دارند و بی‌توجهی به زمان‌بندی آن‌ها، فرصت‌های سود یا جلوگیری از ضرر را از بین می‌برد.
5. پیامدهای فریز دارایی‌ها: مسدود شدن دارایی‌ها توسط صادرکنندگان استیبل کوین یا مقامات، به معنای از دست رفتن دسترسی به پول شما است. در چنین شرایطی، فرآیندهای طولانی بازیابی از طریق دادگاه انجام می‌شود. درباره ایران، پیگیری رفع فریز دارایی ممکن است بسیار پیچیده شود.

راهکارهای پیشگیری

برای کاهش این ریسک‌ها، سازمان‌ها و افراد می‌توانند اقدامات زیر را در نظر بگیرند:

• استفاده از کیف پول‌هایی با قابلیت تولید آدرس جدید در هر تراکنش جهت حفظ حریم خصوصی.
• توزیع دارایی‌ها در چندین استیبل کوین و شبکه مختلف برای کاهش ریسک تمرکز، به خصوص استفاده از استیبل کوین DAI.
• بهره‌گیری از ابزارهای بررسی اخبار اقتصاد کلان و هشدارهای زمانی، برای ورود به بازار در زمان‌های مناسب.
• مستند کردن تراکنش‌ها و اطلاعات مربوط به مشتریان و فعالیت‌های تجاری، برای استفاده در شرایط بحرانی و مواجهه با فریز شدن دارایی.

نقش رمزینکس در مسیر پیش‌روی شما

رمزینکس از دو طریق می‌تواند در این مسیر همراه شما باشد:

• با استفاده از بازار معاملاتی دای به ریال، به راحتی می‌توانید این استیبل کوین را معامله کنید و خیالتان از بابت فریز شدن راحت شود.
• با تنوع‌بخشی به سبد سرمایه‌گذاری می‌توانید قدرت خرید خود را حفظ کنید. در رمزینکس می‌توانید انواع ارز دیجیتال و فلزات گران‌بها مانند طلا و نقره را در کنار هم داشته باشید. همچنین سبد رمزفیکس با بازدهی سالانه ۳۵ درصد، می‌تواند یک راه امن برای حفظ قدرت خرید شما در زمانه کاهش ارزش ریال باشد.

جمع‌بندی

کسب و کار ایرانی امروز در نقطه‌ای ایستاده است که از یک‌سو با فشار تحریم‌ها، محدودیت‌های بانکی و هزینه‌های بالای نقل‌ و انتقال پول مواجه است و از سوی دیگر با فرصت‌های بی‌نظیری چون بلاکچین و رمزارزها روبه‌روست. این ابزارها می‌توانند شفافیت، سرعت و امنیت بالاتری به معاملات بدهند و در حوزه‌هایی مانند اسکرو هوشمند و رهگیری اصالت کالا ارزش‌آفرین باشند؛ اما در کنار این مزایا، ریسک‌های حقوقی، تهدید فریز دارایی‌ها و حساسیت‌های نظارتی بین‌المللی همچنان پابرجاست. بنابراین مسیر درست، نه چشم‌بستن بر ریسک‌ها و نه نادیده گرفتن فرصت‌هاست، بلکه طراحی یک استراتژی هوشمندانه برای استفاده از مزایای بلاکچین، همراه با رعایت قوانین است؛ رویکردی که می‌تواند کسب و کار ایرانی را در شرایط سخت اقتصادی تاب‌آور‌تر کند.

سوالات متداول