آیا تا به حال برایتان پیش آمده که با دیدن سقوط قیمت بیت‌کوین، سراسیمه دارایی‌های دیجیتال خود را فروخته باشید؟ یا برعکس، وقتی قیمتها چند روز پشت سر هم بالا رفته، با هیجان خرید کرده باشید؟ اگر جواب‌تان مثبت است، احتمالاً شما هم مثل خیلی از معاملهگران، گرفتار سوگیری تأخر شده‌اید!
سوگیری تأخر فقط اجازه می‌دهد اتفاقات اخیر را ببینیم و باعث میشود تصویر کامل از دیدمان پنهان بماند. این خطای ذهنی، درست مثل دوربینی است که روی نزدیک‌ترین منظره فوکوس کرده و بقیه چشم‌انداز را تار می‌بیند. آدم عجول، همیشه نیمه خالی لیوان را می‌بیند!
در این مقاله می‌خواهیم درباره سوگیری تأخر صحبت کنیم و ببینیم چطور میتوانیم از این دام ذهنی که معاملهگران را به دردسر می‌اندازد، دوری کنیم.
سوگیری تأخر (در دسترس بودن) چیست؟
در اقتصاد رفتاری، سوگیری تأخر (که به آن سوگیری در دسترس بودن هم می‌گویند) نوعی خطای ذهنی است که باعث میشود ما به آخرین اتفاقات و اطلاعاتی که شنیده‌ایم بیش از حد اهمیت بدهیم، بدون اینکه به احتمال واقعی آنها در بلندمدت فکر کنیم.
این سوگیری در بازارهای مالی نقش مهمی دارد. می‌دانید چرا؟ چون وقتی خبر یا رویدادی در بازار اتفاق می‌افتد، سرمایه‌گذارها فکر می‌کنند احتمال تکرار آن خیلی بیشتر از آن چیزی است که واقعاً هست.
مثل این می‌ماند که آخرین خبری که شنیده‌اند، عینک سیاهی جلوی چشم‌شان گذاشته باشد. نتیجه‌اش میشود اینکه که مثلا در بازار نزولی، از ترس ضرر بیشتر، هول می‌کنند و سهام‌شان را می‌فروشند، یا در زمان حباب قیمتها، با هیجان خرید می‌کنند، چون فقط اتفاقات اخیر را می‌بینند.
مثال از سوگیری تأخر
بگذارید با یک مثال ساده توضیح بدهیم. فرض کنید خبر حمله یک کوسه را می‌شنوید. این حمله‌ها، به‌خصوص آن‌هایی که باعث مرگ می‌شوند، خیلی کم پیش می‌آیند؛ شاید سالی چند نفر در کل دنیا! مثلاً سال ۲۰۲۳، فقط ۶۹ مورد حمله بدون دلیل کوسه در کل دنیا گزارش شده. ولی جالب است که وقتی این خبر پخش میشود، خیلی‌ها از ترس پایشان را توی آب نمی‌گذارند! انگار نه انگار که احتمال برخورد با کوسه از برخورد با صاعقه هم کمتر است! حتی بعد از نمایش فیلم آرواره‌ها در سال ۱۹۷۵، این ترس آنقدر در ذهن مردم قوی شد که خیلی‌ها قید شنا را زدند.
سوگیری تأخر روی تصمیم‌های کسانی تأثیر می‌گذارد که در بازار سرمایه‌گذاری می‌کنند. مثل این می‌ماند که با یک خبر بد، همه چیز را سیاه می‌بینند و با یک خبر خوب، همه چیز را گل و بلبل! مثلاً وقتی بازار کریپتو افت میکند، بدبین می‌شوند و فکر می‌کنند دیگر هیچوقت بازار خوب نمی‌شود، در حالی که شاید این فقط یک افت موقتی باشد. یا برعکس، وقتی قیمتها حبابی میشود، آنقدر خوش‌بین می‌شوند که فکر می‌کنند این روند صعودی تا ابد ادامه دارد.
اصلاح سوگیری تأخر در بازار ارزهای دیجیتال
مقابله با سوگیری تأخر کار سختی است، چون با احساسات قوی ترس و طمع ما سر و کار دارد. مثل این است که با یک دشمن نامرئی می‌جنگید! مغز ما طوری برنامه‌ریزی شده که به اتفاقات اخیر که هنوز در خاطرمان تازه است، بیشترین اهمیت را می‌دهد و اتفاقات قدیمی‌تر را کم‌کم فراموش میکند.
برای سرمایه‌گذاران ارزهای دیجیتال، بهترین راه مبارزه با سوگیری تأخر این است که یک استراتژی معاملاتی داشته باشند و بدون توجه به نوسانات کوتاه‌مدت بازار، به آن پایبند بمانند. در واقع، باید از قبل برنامه‌ریزی کنید که چطور و چه زمانی سبد ارزهای دیجیتال خود را متعادل کرده و چه موقع تخصیص بلندمدت سرمایه‌گذاری‌تان را بازنگری کنید.
البته، این کار معمولاً از گفتنش راحت‌تر است. خیلی وقت‌ها ممکن است وسوسه شوید که بر اساس اتفاقات جاری، دست به کاری بزنید. یک راه خوب برای اطمینان از رویکرد غیراحساسی، استفاده از برنامه‌های سرمایه‌گذاری خودکار مثل ربات‌های معاملاتی کریپتو است که احساسات انسانی را از تصمیم‌های معاملاتی حذف می‌کنند.
تئوری دست داغ در بازار کریپتو چیست؟
یک نمونه جالب سوگیری تأخر، پدیده دست داغ است، یعنی این احساس که بعد از یک رشته موفقیت، احتمال دارد موفقیت‌ها ادامه پیدا کند. مثل این است که یک ارز دیجیتال چند روز پشت سر هم صعودی بوده، پس حتماً باز هم صعودی خواهد بود!
این مفهوم اول در بسکتبال شناسایی شد، جایی که بازیکنانی که چند بار پشت سر هم گل زده‌اند، فکر می‌کنند حتماً باز هم گل می‌زنند. در نتیجه، هم‌تیمی‌ها بیشتر به آن بازیکن پاس می‌دهند، حتی اگر عملکرد واقعی‌اش بالاتر از میانگین نباشد.
در بازار ارزهای دیجیتال هم، سرمایه‌گذاران وسوسه می‌شوند روی پروژه‌هایی سرمایه‌گذاری کنند که اخیراً عملکرد خوبی داشته‌اند، با این فکر که آنها هم دست داغ دارند. اما در واقعیت، اغلب پروژه‌هایی که یک دوره طولانی موفقیت داشته‌اند، در سال‌های بعد عملکرد ضعیف‌تری نسبت به بقیه دارند.
سوگیری تأخر حتی در مواردی که نتایج کاملاً مستقل از اتفاقات قبلی هستند هم دیده میشود، مثل شیر یا خط کردن سکه یا تغییرات قیمت بیت‌کوین. در این حالت، این سوگیری تاخر به شکل مغالطه قمارباز ظاهر میشود.
یعنی مردم فکر می‌کنند چون یک اتفاق تصادفی قبلاً رخ داده، احتمال تکرارش بیشتر است؛ یا برعکس، فکر می‌کنند چون مدتی است رخ نداده، حتماً نوبتش رسیده (حتی وقتی احتمالات دقیقا مثل قبل است). مثلاً می‌گویند: «بیت‌کوین چند ماه است پایین آمده، پس حتماً الان دیگر وقت صعودش است!»
راه حل‌های غبله بر سوگیری تأخر در تصمیم‌گیری‌های مالی
فهمیدن سوگیری تأخر قدم اول است، اما غلبه بر هر نوع سوگیری رفتاری کار ساده‌ای نیست. مثل ترک یک عادت قدیمی می‌ماند! مهم این است که ذهنیت سرمایه‌گذاری‌مان را طوری پرورش دهیم که اهداف بلندمدت را به نوسانات کوتاه‌مدت ترجیح دهد.
چند راهکار مؤثر برای جلوگیری از تصمیم‌گیری‌های احساسی در سرمایه‌گذاری:
۱. تنوع‌بخشی و برنامه‌ریزی بلندمدت
تنوع‌بخشی یکی از ستون‌های اصلی هر استراتژی سرمایه‌گذاری قوی است، به‌خصوص وقتی می‌خواهیم با سوگیری تأخر مقابله کنیم. وقتی سرمایه‌گذاری‌تان را بین دارایی‌های مختلف پخش می‌کنید، تأثیر هر اتفاق بازار روی کل سرمایه‌تان کمتر میشود. این روش نه تنها ریسک را کم میکند، بلکه کمک میکند در مسیر اهداف بلندمدت مالی‌تان ثابت‌قدم بمانید، فارغ از اینکه بازار چه بالا و پایینی دارد.
برنامه‌ریزی بلندمدت هم به اندازه تنوع‌بخشی مهم است. زمانی‌که اهداف مالی روشن دارید و نقشه راه مشخصی برای رسیدن به آنها، راحت‌تر می‌توانید تصویر بزرگ را ببینید. این دیدگاه کمک میکند جلوی وسوسه واکنش‌های آنی به حرکت‌های اخیر بازار را بگیرید.
۲. استراتژی‌های سرمایه‌گذاری نظام‌مند
برای اینکه ترس، اضطراب، یا حتی هیجان، روی تصمیم‌گیری‌تان تأثیر نگذارد، بهتر است یک استراتژی منظم داشته باشید. مثلاً می‌توانید متعهد شوید که هر ماه مبلغ مشخصی را سرمایه‌گذاری کنید. این کار کمک میکند به جای اینکه دنبال قله‌ها و دره‌های بازار بدوید، احساسات را از معادله حذف کنید.
بخش مهم دیگر سرمایه‌گذاری نظام‌مند، متعادل‌سازی سبد سرمایه‌گذاری است. با گذشت زمان، معمولاً سود و زیان باعث میشود وزن دارایی‌های مختلف نامتوازن شود. با تنظیم دوره‌ای ترکیب دارایی‌ها برای حفظ سطح ریسک مطلوب، می‌توانید رویکردی منظم ایجاد کنید که با تمایل طبیعی به دنبال کردن سودهای اخیر یا فرار از ضررهای تازه مقابله کند.
۳. تحلیل داده‌های تاریخی
بررسی داده‌های تاریخی به شما اجازه می‌دهد فراتر از عملکرد اخیر بازار را ببینید و روندهای بلندمدت را مطالعه کنید. با درک اینکه دارایی‌های مختلف در طول زمان چطور عمل کرده‌اند، می‌توانید استراتژی تنوع‌بخشی بهتری داشته باشید و سبد سرمایه‌گذاری‌تان را طوری بچینید که در برابر نوسانات مقاوم باشد.
۴. برنامه‌ریزی برای سناریوهای مختلف
برنامه‌ریزی برای هر سناریو کمک میکند که برای شرایط مختلف بازار آماده باشید. شما تصور می‌کنید عوامل مختلف، مثل تغییرات اقتصادی، نوسان نرخ بهره آمریکا یا رویدادهای سیاسی، چطور می‌توانند روی سرمایه‌گذاری‌تان تأثیر بگذارند. با در نظر گرفتن این موقعیت‌های مختلف، چه مثبت و چه منفی، می‌توانید برنامه‌های جایگزین داشته باشید و به جای واکنش‌های آنی، با تفکر به تغییرات بازار پاسخ دهید.
این آمادگی به شما احساس ثبات و اعتماد به نفس می‌دهد، چون می‌دانید استراتژی‌تان آنقدر انعطاف‌پذیر هست که با شرایط مختلف سازگار شود. در نتیجه، احتمال بیشتری دارد که در مسیرتان ثابت‌قدم بمانید و با وجود نوسانات کوتاه‌مدت، روی اهداف مالی اصلی‌تان متمرکز باشید.
۵. بررسی منظم سبد سرمایه‌گذاری
آخرین نکته، بررسی منظم سبد سرمایه‌گذاری است. شاید وسوسه شوید فقط به عملکرد اخیر نگاه کنید، اما ارزیابی مداوم سبد سرمایه‌گذاری به شما کمک میکند که آن را در راستای اهداف بلندمدت مالی و تحمل ریسک‌تان بررسی کنید. مهم است که این بررسی‌ها را نه به عنوان تغییر استراتژی، بلکه به عنوان یک چکاپ دوره‌ای ببینید.
از این بررسی‌ها برای شناسایی مواردی استفاده کنید که به خاطر حرکات اخیر بازار، بیش از حد روی یک نوع دارایی سرمایه‌گذاری کرده‌اید. همچنین می‌توانید بر اساس تغییرات مهم زندگی، مثل شغل جدید، اضافه شدن عضو جدید به خانواده یا نزدیک شدن به بازنشستگی، وضعیت مالی‌تان را دوباره ارزیابی کنید.
علاوه بر این، همکاری با یک مشاور مالی در این بررسی‌ها میتواند به شما کمک کند از دام سوگیری تأخر دور بمانید. مشاور کمک میکند که دیدگاه عینی‌تری داشته باشید و تصمیم‌هایتان را بر اساس داده‌ها و اهداف بلندمدت بگیرید، نه واکنش‌های احساسی به اتفاقات اخیر بازار.
جمع‌بندی: تسلط بر سوگیری تأخر در معامله‌گری
سوگیری تأخر یکی از مهمترین خطاهای ذهنی است که سرمایه‌گذاران را به دام می‌اندازد. این سوگیری باعث میشود بیش از حد روی اتفاقات اخیر تمرکز کنیم. اما با شناخت این دام ذهنی و به‌کارگیری راهکارهایی مثل تنوع‌بخشی، برنامه‌ریزی بلندمدت، و داشتن استراتژی منظم، میتوانیم تصمیم‌های بهتری در بازار بگیریم. یادمان باشد که در دنیای سرمایه‌گذاری، عجله کار شیطان است و موفقیت از آن کسانی است که با صبر و برنامه حرکت می‌کنند.
سوالات متداول
سوگیری تأخر چطور میتواند به ضرر معاملهگران تمام شود؟
سوگیری تأخر مثل یک تله عمل میکند. وقتی قیمتها سقوط میکند، باعث میشود با ترس بفروشیم و در نقطه پایین ضرر کنیم. از طرف دیگر، وقتی بازار مدتی صعودی است، با هیجان در قیمتهای بالا خرید میکنیم. این یعنی همیشه در بدترین زمان ممکن معامله میکنیم!
چگونه میتوانیم بر سوگیری تأخر غلبه کنیم؟
مهمترین راه، داشتن یک نقشه راه مشخص است و ما باید استراتژی معاملاتیمان را از قبل مشخص کنیم. یعنی بدانیم در چه قیمتی میخریم، کجا میفروشیم و چقدر ریسک میکنیم. اینطوری احساسات لحظهای نمیتواند ما را از مسیر اصلی منحرف کند.
آیا سوگیری تأخر فقط در بازارهای مالی اتفاق می‌افتد؟
نه! سوگیری تأخر در همه جای زندگی ما حضور دارد. از انتخاب رستوران گرفته تا خرید خانه. مثلاً اگر یک بار از غذای رستورانی مسموم شویم، تا مدت‌ها سراغش نمی‌رویم، حتی اگر بهترین رستوران شهر باشد. یا اگر یک منطقه از شهر چند تا خبر بد داشته باشد، ممکن است کلاً قید خرید خانه در آن منطقه را بزنیم، بدون اینکه همه جوانب را بسنجیم.
منابع: investopedia | edelmanfinancialengines
نظرات کاربران