سازمان خودگردان غیرمتمرکز یا دائو (Decentralized Autonomous Organization) یک ساختار مدیریتی دیجیتال است که اعضایش از طریق ابزارهای مبتنی بر بلاکچین تصمیمگیری و کارهای اجرایی را به صورت جمعی و بدون نیاز به نهادهای متمرکز انجام می‌دهند. این ساختار نوعی تحول در سازوکار مدیریتی به شمار می‌رود و به افراد اجازه می‌دهد تا در پروژه‌ها و تصمیمات مختلف بهطور شفاف و دموکراتیک مشارکت کنند. در ادامه به توضیح دقیق و جز به جز سازمانهای خودگردان غیرمتمرکز خواهیم پرداخت.
DAO مخفف چیست
عبارت DAO کوتاه‌شده عبارت Decentralized Autonomous Organization است که در فارسی با نام «سازمان خودگردان غیرمتمرکز» شناخته میشود. واژه «غیرمتمرکز» (Decentralized) اشاره به حذف نهادهای مرکزی در کنترل یا تصمیمگیری دارد؛ «خودمختار» (Autonomous) به این معنی است که سازمان تا حد زیادی بهطور خودکار اداره میشود و قوانین از پیش تعیین‌شده بر بستر بلاکچین اجرا میشوند؛ و «سازمان» (Organization) تاکید دارد که گروهی از افراد یا نهادها برای رسیدن به اهداف مشترک در کنار هم قرار گرفته‌اند.
تاریخچه و تکامل DAOها
پیدایش DAOها رابطه نزدیکی با ظهور بلاکچین و ارزهای دیجیتال دارد. پس از معرفی بیت‌کوین در سال ۲۰۰۹، توجه به فناوری بلاکچین بیشتر شد و فضای جدیدی برای ایجاد نهادهای مالی و مدیریتی شکل گرفت. نخستین الگوهای DAO بهصورت مفهومی در اوایل دهه ۲۰۱۰ مطرح شدند؛ اما پروژه معروفی به نام «The DAO» در سال ۲۰۱۶ باعث جلب توجه جدی جامعه ارزهای دیجیتال به این ساختار شد.
در آن زمان، پروژه The DAO بهعنوان یک صندوق سرمایهگذاری غیرمتمرکز شناخته می‌شد که افراد می‌توانستند با خرید توکن آن، در تصمیم‌گیری‌ها و سود پروژه سهیم شوند. هرچند این پروژه با حمله‌ای سایبری مواجه شد و فعالیتش متوقف گردید؛ اما ایده اصلی DAOها دچار مرگ نشد و حتی پس از آن، پروژههای متعدد دیگری ایجاد شدند. از آن زمان تاکنون، DAOها در حوزههای متنوعی مانند مدیریت سرمایه، تامین مالی جمعی، هنر دیجیتال و حتی خیریه‌ها گسترش پیدا کرده‌اند.
سازمان خودگردان غیرمتمرکز (DAO) چگونه کار میکند؟
DAOها برای اجرای تصمیم‌ها از قراردادهای هوشمند (Smart Contracts) استفاده می‌کنند. این قراردادها روی بلاکچین پیادهسازی میشوند و قوانین و مقررات سازمان را در قالب کدهای کامپیوتری به اجرا درمی‌آورند. بهعنوان مثال، اگر قرار باشد درباره یک سرمایهگذاری جدید در DAO رایگیری شود، قرارداد هوشمند بر بستر بلاکچین ثبت میشود و هر عضو DAO طبق میزان توکن یا سهم خود در تصمیمگیری مشارکت میکند. پس از نهایی‌شدن آرا، قرارداد هوشمند بهطور خودکار تصمیم را اجرا میکند و همه چیز شفاف و بدون دخالت واسطه خواهد بود.
تفاوت بین DAO و سازمانهای سنتی چیست؟
در سازمانهای سنتی معمولا ساختارهای سلسله‌مراتبی و متمرکز حاکم است. یعنی تصمیمات مهم توسط چند مدیر ارشد گرفته میشود و شفافیت اطلاعات نیز ممکن است برای همگان در دسترس نباشد. اما در DAOها، روند تصمیمگیری بهصورت جمعی و از طریق اجماع عمومی شکل میگیرد. همچنین شفافیت در DAOها بسیار بالاست زیرا کلیه تراکنشها و تصمیمات در بلاکچین ثبت میشوند و هر تغییری قابلیت ردیابی دارد. این شفافیت و عدم تمرکز، نگرانی در زمینه فساد اداری و تبعیض را کاهش می‌دهد اما چالش‌های جدیدی مثل نیاز به شناخت کافی از فناوری بلاکچین را هم به‌وجود می‌آورد.
انواع مختلف DAOها
DAOها بسته به حوزه کاری یا اهداف خود، انواع مختلفی دارند و هر کدام ویژگی‌های خاصی را دنبال می‌کنند.
DAO های سرمایهگذاری (Investment DAO)
هدف اصلی این نوع دائوها، مدیریت سرمایه و مشارکت در پروژههای مختلف است. اعضا معمولا توکنهای DAO را خریداری می‌کنند و بر اساس مقدار توکن خود در تصمیمات سرمایهگذاری مشارکت دارند. سود حاصل نیز بر اساس سهم هر عضو تقسیم میشود. برخی از این DAOهای سرمایهگذاری روی استارتاپ‌های فناوری تمرکز دارند و برخی دیگر در حوزه‌هایی مانند DeFi (امور مالی غیرمتمرکز) یا NFT فعال هستند.
DAOهای پروتکل (Protocol DAO)
پروژه‌هایی مثل یونی‌سواپ (Uniswap) یا میکردائو (makerDAO) نمونه‌هایی از DAOهای پروتکلی هستند. هدف از این DAOها اداره یک پروتکل یا بلاکچین خاص است. هولدرهای توکن در چنین سیستم‌هایی قادرند در مورد تغییرات کد منبع، سیاست‌های کارمزد، قیمت ارز دیجیتال و سایر تصمیمات مرتبط با پروتکل رای دهند.
DAOهای خیریه (Philanthropy DAO)
این نوع DAO به‌منظور جمعآوری و مدیریت سرمایه برای امور خیریه و کمک‌های انساندوستانه ایجاد میشود. افراد میتوانند بخشی از دارایی دیجیتال خود را بهصورت شفاف به صندوق‌های خیریه واریز کنند و در انتخاب نحوه هزینه‌کرد این بودجه‌ها نقش داشته باشند.
DAOهای مشاغل
برخی از DAOها به مدیریت کسب‌وکارها و استارتاپ‌ها مشغول هستند و فرآیند استخدام، پرداخت حقوق و تقسیم سود را بهصورت غیرمتمرکز انجام می‌دهند. این ساختار باعث میشود کسب‌وکارها از اتکا به مدیران و ساختارهای اداری پیچیده دور شده و به شیوه‌ای شفاف و دموکراتیک اداره شوند.
کاربردهای DAOها در دنیای دیجیتال
DAOها نقش مهمی در ایجاد ساختارهای جدید مدیریتی در دنیای دیجیتال ایفا می‌کنند. در پروژههای مالی غیرمتمرکز، هنر دیجیتال، متاورس (Metaverse) و حتی در پلتفرمهای رسانه‌ای، استفاده از DAO در حال رشد است. بهطور مثال، ممکن است یک شبکه هنری دیجیتال بهصورت DAO اداره شود و درآمد حاصل از فروش آثار یا رویدادهای هنری بهطور شفاف و براساس سهام اعضا تقسیم گردد. این ساختار نه‌تنها بهره‌وری را افزایش می‌دهد، بلکه سطح تعامل و حس مسئولیت‌پذیری را در میان اعضا بالا می‌برد. از طرفی، میتوان از صرافی غیر متمرکز ارز دیجیتال برای تبادل توکنهای DAO استفاده کرد تا واسطه‌های متمرکز و هزینه‌های اضافی حذف شوند.
maker dao چیست
میکر دائو (MakerDAO) یکی از پیشگامان DAOهای حوزه مالی غیر متمرکز است که پروتکل میکردائو (Maker Protocol) را اداره میکند. این پروتکل پشتوانه استیبل‌کوین دای (DAI) است و به کاربران امکان می‌دهد تا با وثیقه‌گذاری ارزهای دیجیتال، استیبل‌کوین با ارزشی نزدیک به یک دلار آمریکا دریافت کنند. اعضای میکردائو با داشتن توکن حاکمیتی میکر (MKR)، در تصمیمات مهم پروتکل، مثل نرخ کارمزد یا افزایش و کاهش میزان وثیقه، مشارکت می‌کنند. میکردائو نشان داده است که یک DAO میتواند نقش موثری در حوزه مالی بازی کند و اعتماد کاربران به سیستم‌های غیرمتمرکز را افزایش دهد.
حمله به DAO چه زمانی بود
یکی از معروف‌ترین حملات سایبری در دنیای بلاکچین، حمله به پروژه The DAO در ژوئن سال ۲۰۱۶ بود. در آن زمان، یک هکر موفق شد با سواستفاده از حفره امنیتی در کد قرارداد هوشمند، بخشی از سرمایه این DAO را به کیف پول خود انتقال دهد. این حادثه باعث ایجاد اختلاف شدید در جامعه اتریوم شد و در نهایت منجر به هاردفورک (Hard Fork) اتریوم گردید. به این ترتیب، دو شبکه اتریوم و اتریوم کلاسیک (ETC) به‌وجود آمدند. این اتفاق نشان داد که هرچند DAOها ایده جذابی دارند؛ اما امنیت کد و بررسی دقیق قراردادهای هوشمند باید در اولویت قرار گیرد.
نحوه استفاده از دائوها
برای استفاده از DAOها، کافی است کاربران توکن حاکمیتی یا توکن دسترسی به آن DAO را خریداری کنند. پس از تهیه توکن، معمولا فرآیند احراز هویت آنچنانی وجود ندارد و صرفا داشتن کیف پول دیجیتال کافی است. هر فرد میتواند در رای‌گیری‌های DAO شرکت کند و بسته به وزن توکن خود، رای موثری داشته باشد. مشارکت در گفتگوهای جامعه و مطالعه دقیق پروپوزال‌های ارائه‌شده نیز از موارد مهم برای بهره‌گیری حداکثری از DAO است.
مراحل کلی استفاده از دائوها به این شکل است:
- انتخاب یک پلتفرم امن و شناخته‌شده برای خرید رمز ارز مورد نیاز (مثلا اتریوم یا توکن حاکمیتی آن DAO).
- جستجوی DAO مربوطه و آشنایی با قوانین و شرایط آن.
- خرید توکن (یا NFT) DAO و نگهداری آن در کیف پول دیجیتال.
- ایجاد یا اتصال کیف پول دیجیتال به پلتفرم هدف.
- ورود به فضای اجتماعی DAO (سایت، فروم، دیسکورد یا تلگرام) و شرکت در فرآیندهای تصمیمگیری.
معرفی بهترین توکن‌ها در حوزه DAO
توکنهای متعددی در حوزه DAO وجود دارند که هر یک به حاکمیت یک پروژه یا پروتکل مربوط میشوند. در ادامه به چند نمونه شناخته‌شده اشاره میشود:
- MKR (MakerDAO): توکن حاکمیتی پروتکل میکر است که اعضا با استفاده از آن در تصمیمات فنی و اقتصادی سیستم استیبل‌کوین دای مشارکت می‌کنند.
- UNI (Uniswap): یونی‌سواپ یکی از محبوب‌ترین پلتفرمهای تبادل غیرمتمرکز است و دارندگان توکن UNI میتوانند در تغییرات آینده پروتکل نقش داشته باشند.
- COMP (Compound): این توکن حاکمیتی در پروتکل قرض‌دهی کامپاند نقش دارد و اعضا با رای‌دهی در مورد نرخ بهره و سیاست‌های دیگر، در مدیریت آن سهیم هستند.
- AAVE (Aave): این توکن حاکمیتی برای شرکت در تصمیم‌گیری‌های مرتبط با پروتکل وام‌دهی آوه استفاده میشود.
انتخاب بهترین توکن بستگی به استراتژی سرمایهگذاری و سطح تحمل ریسک افراد دارد.
مزایای پیوستن به DAO
پیوستن به DAO فرصتی است برای استفاده از ساختار مدیریتی شفاف و دموکراتیک که تصمیم‌گیری‌ها را به صورت جمعی و بدون واسطه فراهم میکند. این سیستم با حذف لایه‌های اداری و افزایش تعامل اعضا، به بهبود کارایی و سرعت عملکرد پروژه‌ها کمک میکند.
- شفافیت بالا: تمامی تراکنشها و تصمیمات در بلاکچین ثبت میشود و قابل ردیابی است.
- دموکراسی و حذف واسطه‌ها: مشارکت جمعی باعث میشود قدرت و کنترل بین اعضا توزیع شود.
- انعطاف‌پذیری در تصمیمگیری: اعضا میتوانند به‌سرعت درباره تغییرات و پیشرفت‌های مورد نیاز سازمان رای بدهند و آهستگی روندهای بروکراتیک از بین می‌رود.
- تقویت فرهنگ همکاری: DAOها اعضا را تشویق می‌کنند که در بحثها و نظرسنجی‌ها فعال باشند و مسئولیت پروژههای مختلف را به عهده بگیرند.
معایب دائوها و چالش‌های پیش روی این سیستم‌ها
با وجود مزایای چشمگیر، DAOها همچنان با چالش‌هایی مانند پیچیدگی فنی و مخاطرات امنیتی ناشی از ضعف‌های احتمالی در قراردادهای هوشمند مواجه هستند. همچنین، نبود چارچوب‌های قانونی جامع میتواند در مواقع بحرانی مشکلات جدی ایجاد کند.
- پیچیدگی فنی: افرادی که با بلاکچین و قراردادهای هوشمند آشنایی کافی ندارند، ممکن است درک درستی از سازوکار DAOها نداشته باشند.
- خطر حملات سایبری: کدهای قراردادهای هوشمند اگر به‌درستی بررسی و آزمایش نشوند، در معرض هک قرار دارند.
- تصمیمگیری دشوار در جوامع بزرگ: هرچند مشارکت جمعی مفید است، اما در جامعه‌های خیلی بزرگ فرایند اجماع ممکن است زمان‌بر و پیچیده شود.
- تطبیق با مقررات: قوانین بین‌المللی و داخلی هنوز برای DAOها تعریف روشنی ندارند و ممکن است در آینده مشکلات حقوقی جدی ایجاد شود.
نظرات کاربران درباره DAOها چیست؟
در شبکه‌های اجتماعی و انجمنهای کریپتویی، دیدگاه کاربران متنوع است. عده‌ای DAOها را آینده مدیریت سازمانی می‌دانند و آن را گامی مهم در مسیر آزادی مالی و تصمیمگیری جمعی توصیف می‌کنند. در مقابل، برخی افراد معتقدند پیچیدگی‌ها و ریسک‌های فنی DAOها ممکن است به ناکارآمدی منجر شود. با این حال، رویکرد کلی جامعه ارزهای دیجیتال نسبت به DAOها مثبت است و رشد چشمگیر تعداد آنها نشان‌دهنده اعتماد روبه‌رشد به این مدل مدیریت غیر متمرکز است.
آیا DAOها میتوانند جایگزین مدل سنتی مدیریت شوند؟
DAOها این پتانسیل را دارند که در برخی صنایع، مدیریت سنتی را به چالش بکشند. ساختار تصمیمگیری شفاف، حذف بسیاری از هزینه‌های اداری و امکان مشارکت هر کسی از هر نقطه جهان، از مزایای کلیدی آنها به‌شمار می‌رود؛ اما آیا این ساختار بهطور کامل جایگزین روش‌های سنتی خواهد شد؟ در حال حاضر، جواب قطعی برای این پرسش وجود ندارد. بسیاری از سازمانهای بزرگ و دولت‌ها هنوز برای پذیرش بلاکچین و قراردادهای هوشمند آمادگی کافی ندارند. از سوی دیگر، جنبه‌های حقوقی و فرهنگی نیز در پذیرش عمومی DAOها تاثیر گذارند. بنابراین ممکن است برای مدت قابل‌توجهی، شاهد همزیستی مدل‌های سنتی و DAOها در کنار یکدیگر باشیم.
جمع‌بندی
DAO یا سازمان خودگردان غیرمتمرکز، نمونه بارزی از نوآوری در مدیریت است و به واسطه بهره‌گیری از فناوری بلاکچین، ساختاری شفاف و غیرمتمرکز ارائه می‌دهد. از میکر دائو تا پروژههای سرمایهگذاری و پروتکل‌های غیرمتمرکز، هر DAO با هدف برقراری عدالت، دموکراسی و امنیت در تصمیمگیری شکل گرفته است. در عین حال، این سیستم‌ها همچنان با چالش‌هایی مثل امنیت، پیچیدگی فنی و قوانین ناشناخته مواجه‌اند. با وجود این، افزایش تمایل کاربران به ایجاد کسب‌وکارها، جوامع دیجیتال و پروژههای مبتکرانه در بستر DAO نشان می‌دهد که آینده روشنی برای این ساختار مدیریتی پیش‌بینی میشود. افراد علاقه‌مند نیز میتوانند از خدمات صرافی رمزینکس برای خرید یا مدیریت توکنهای مرتبط با DAOها استفاده کنند و با آگاهی کامل به این سیستم جذاب وارد شوند.
سوالات متداول
آیا DAOها تنها برای پروژههای بلاکچین مناسب هستند؟
زیرساخت فنی DAOها بر بستر بلاکچین شکل میگیرد اما ایده اصلی آنها یعنی مدیریت دموکراتیک و غیرمتمرکز را میتوان در حوزههای مختلف، حتی خارج از بلاکچین، بهکار گرفت. با این حال، زیرساخت بلاکچین باعث شفافیت و امنیت بیشتر در DAOها میشود.
چگونه عملکرد و موفقیت یک DAO را اندازه‌گیری کنیم؟
معیارهایی مانند ارزش بازار توکن حاکمیتی، میزان مشارکت و تعداد اعضای فعال، سطح امنیت قرارداد هوشمند و توانایی در دستیابی به اهداف از پیش تعیین‌شده میتوانند برای سنجش عملکرد DAO مورد استفاده قرار گیرند.
تاثیر تغییرات بازار ارزهای دیجیتال بر عملکرد DAOها چگونه است؟
نوسانات بازار ممکن است ارزش توکنهای DAO را تحت تاثیر قرار دهد و احساسات عمومی نسبت به مشارکت در پروژه را تغییر دهد. بهطور مثال، افت قیمت ارز دیجیتال میتواند علاقه و توان مالی اعضا برای سرمایهگذاری بیشتر را کاهش دهد.
آیا DAOها قابلیت تطبیق با قوانین بین‌المللی را دارند؟
در حال حاضر، رویکردهای مختلفی درباره وضعیت حقوقی DAOها وجود دارد. برخی دولت‌ها قوانین مشخصی وضع کرده‌اند، اما در بیشتر کشورها، چارچوب قانونی شفافی وجود ندارد. به نظر می‌رسد با گسترش کاربرد DAOها، قوانین بین‌المللی نیز به‌تدریج تکمیل خواهد شد.
چه ابزارهایی برای نظارت و مدیریت فعالیتهای یک DAO وجود دارد؟
بسته به بلاکچین مورد استفاده، ابزارها و پلتفرمهای مختلفی برای رایگیری، حسابرسی تراکنشها، بررسی قراردادهای هوشمند و نظارت بر بودجههای DAO وجود دارد. بهعنوان مثال، اسنپشات (Snapshot) یک پروژه متنباز برای پیادهسازی رایگیری است و گنوزیس سیف (Gnosis Safe) ابزاری برای مدیریت و ساخت کیف پولهای چند امضایی است که در DAOها استفاده میشود.
آیا میتوان از DAOها برای ایجاد جوامع آنلاین غیرمالی استفاده کرد؟
بله، بسیاری از گروهها و اجتماعات غیرمالی (مانند انجمنهای هنری و سازمانهای مردمنهاد) نیز میتوانند از ساختار DAO جهت تصمیمگیری جمعی و تخصیص منابع استفاده کنند.
چگونه یک تازهوارد میتواند به صورت موثر در یک DAO مشارکت کند؟
مطالعه مستندات DAO، آشنایی با اهداف و قوانین، شرکت در بحثها و رایگیریها و تهیه توکن حاکمیتی از نخستین گامها برای مشارکت در DAO هستند. همچنین استفاده از آموزشها و راهنماییهای فعالان آن DAO، کمک زیادی به تازهواردان میکند.
آیا DAOها میتوانند در پروژههای غیر منفعتی و خیریه نقش ایفا کنند؟
بله، DAOهای خیریه میتوانند مبالغ اهدایی را بهصورت شفاف جمعآوری کرده و در پروژههای انساندوستانه هزینه کنند. اعضا نیز میتوانند در مورد اولویتهای کمکرسانی رای دهند.
چگونه اعضای DAO از شفافیت و عدالت در فرآیندهای تصمیمگیری بهرهمند میشوند؟
کلیه تصمیمات و تراکنشها بر بستر بلاکچین ثبت میشوند و هرگونه تغییر تنها با رای موافق اعضا قابل انجام است. این امر موجب میشود که اکثریت اعضا در جریان اقدامات قرار بگیرند و هیچ تصمیم مهمی بهصورت مخفیانه اتخاذ نشود.
اولین نفری باشید که نظر می دهید