توکنومیک یا توکنومیکس چیست؟ انواع مدل Tokenomics

توکنومیک (Tokenomics) یا توکنومیکس در دنیای بلاک‌چین، به مجموعه‌ای از قواعد و مکانیزم‌های اقتصادی گفته می‌شود که برای طراحی، عرضه، توزیع و مدیریت توکن‌ها (Tokens) در یک پروژه رمز ارزی به کار می‌رود. این مفهوم نقش بسیار مهمی در موفقیت یا شکست یک پروژه دارد زیرا تعیین می‌کند توکن‌ها چگونه به گردش درمی‌آیند، چه تعداد از آن‌ها عرضه خواهد شد، چه مزیت‌هایی برای دارندگانشان فراهم می‌کنند و چگونه ارزش توکن‌ها حفظ یا افزایش می‌یابد. در ادامه، به طور مفصل به بررسی مفاهیم، اجزای سازنده و انواع مدل‌های توکنومیکس و توکنومیک پرداخته می‌شود تا نگاهی دقیق و جامع به این مفهوم و حوزه پیدا کنید. با وبلاگ رمزینکس همراه باشید.

توکنومیک یا توکنومیکس چیست؟

توکنومیک یا توکنومیکس از دو واژه توکن (Token) و اکونومیکس (Economics) تشکیل شده است. همان‌طور که از نامش پیدا است، ترکیبی از اقتصاد و فناوری بلاک‌چین محسوب می‌شود و نگاهی اقتصادی به نحوه خلق، توزیع، مدیریت و کاربرد توکن‌ها دارد. در حقیقت، هدف اصلی توکنومیک و توکنومیکس این است که با استفاده از مکانیزم‌های اقتصادی اثربخش، انگیزه لازم برای مشارکت‌کنندگان در شبکه بلاک‌چین را ایجاد کند و توکن را به ابزاری با ارزش برای اهداف پروژه تبدیل کند.

در توکنومیک و توکنومیکس، عناصری مثل عرضه کل، عرضه در گردش، حداکثر عرضه، مکانیزم توزیع، نحوه استخراج یا تولید توکن و حتی قوانین حاکمیتی و تصمیم‌گیری پروژه، نقش کلیدی دارند. بسیاری از پروژه‌های موفق در بلاک‌چین، موفقیت خود را مدیون طراحی توکنومیکس اصولی هستند.

تفاوت توکنومیکس با اقتصاد سنتی

در اقتصاد سنتی، مفاهیم عرضه، تقاضا، تورم، ابزارهای پولی و مالی بانک‌های مرکزی و… به شکل متمرکز تعریف و مدیریت می‌شوند؛ اما در توکنومیکس و توکنومیک، این مفاهیم در قالب یک ساختار غیرمتمرکز (Decentralized) پیاده‌سازی می‌شوند. بلاک‌چین اجازه می‌دهد مدیریت توکن‌ها و گردش آن‌ها بر اساس پروتکل‌های غیرمتمرکز و شفاف صورت گیرد. به‌علاوه، حاکمیت و تصمیم‌گیری در اکثر پروژه‌های مبتنی بر بلاک‌چین نیز میان مشارکت‌کنندگان شبکه توزیع شده است.

از دیگر تفاوت‌های مهم می‌توان به‌سرعت تغییر مدل‌های اقتصادی اشاره کرد. در اقتصاد سنتی، سیاست‌های پولی یا تغییرات ساختاری نیازمند تایید نهادهای مالی و بانک‌های مرکزی است؛ اما در بلاک‌چین و توکنومیکس، امکان ارائه به‌روزرسانی‌های سریع در کد اصلی پروژه وجود دارد و هرگونه تغییر باید به‌صورت جمعی و بر اساس قوانین اجماع شبکه تصویب شود.

اهمیت توکنومیکس و توکنومیک در موفقیت پروژه‌های بلاک‌چین

توکنومیک و توکنومیکس یکی از ستون‌های اصلی هر پروژه بلاک‌چینی محسوب می‌شود. طراحی درست توکنومیک می‌تواند:

• ارزش ذاتی توکن را افزایش دهد و باعث اطمینان دارندگان آن شود.
• انگیزه مشارکت در شبکه را بهبود بخشد و فعالیت و رشد بلندمدت پروژه را تضمین کند.
• شفافیت و امنیت اقتصادی پروژه را بالا ببرد و اعتماد جامعه را جلب کند.
• افزایش نقدشوندگی توکن و پذیرش وسیع‌تر آن در میان کاربران را ممکن سازد.

ازاین‌رو، هر پروژه بلاک‌چینی پیش از راه‌اندازی، باید طرحی دقیقی برای توکنومیکس خود داشته باشد و جزئیات مربوط به تعداد توکن‌ها، نحوه عرضه و مدل توزیع را شفاف اعلام کند.

اجزای سازنده توکنومیکس

برای درک عمیق‌تر توکنومیکس و توکنومیک، باید به اجزای اصلی و مکانیزم‌های آن توجه داشت. این اجزا تضمین می‌کنند که توکن‌ها در طول عمر پروژه به شکل مطلوبی مدیریت شوند و زیرساخت اقتصادی پایدار و کارآمدی داشته باشند.

عرضه کل توکن (Total Token Supply)

عرضه کل توکن، نشان‌دهنده مجموع تمام توکن‌هایی است که قرار است در طول حیات یک پروژه ایجاد شود. این مقدار می‌تواند ثابت یا متغیر باشد. در برخی پروژه‌ها، عرضه کل در همان ابتدا ایجاد شده و به مرور زمان آزاد می‌گردد؛ در برخی دیگر، عرضه توکن‌ها به‌تدریج و از طریق مکانیزم‌های مختلف مانند استخراج (Mining) یا سهام‌گذاری (Staking) تولید می‌شود.

• استخراج (Mining): مانند بیت‌کوین که در آن ماینرها با حل مسائل پیچیده ریاضی، توکن‌های جدید را ایجاد و به‌ازای آن پاداش دریافت می‌کنند.
• سهام‌گذاری (Staking): در این روش، دارندگان توکن با قفل‌کردن توکن‌های خود در شبکه، به تامین امنیت و اعتبارسنجی تراکنش‌ها کمک کرده و به‌عنوان پاداش، توکن‌های جدید دریافت می‌کنند. (مشابه Ethereum بعد از به‌روزرسانی ETH 2.0).

انتخاب هر کدام از این روش‌ها، تاثیر مستقیمی بر نحوه توزیع و عرضه توکن دارد. تصور کنید ظرفی دارید که قرار است در آن تعداد مشخصی مهره قرار بگیرد، عرضه کل توکن، ظرفیت نهایی آن ظرف است. این عدد می‌تواند ثابت (مانند بیت‌کوین) یا متغیر (مانند اتریوم) باشد.

عرضه در گردش توکن (Circulating Token Supply)

عرضه در گردش، به میزان توکن‌هایی گفته می‌شود که در یک زمان خاص، واقعاً در دسترس عموم قرار دارد و در بازار معامله می‌شود. این عدد می‌تواند کمتر از عرضه کل باشد؛ چرا که ممکن است بخشی از توکن‌ها قفل (Locked) یا برای اهداف خاص رزرو شده باشند.

حداکثر عرضه توکن (Max Token Supply)

این مفهوم، سقف نهایی برای تعداد کل توکن‌هایی است که هرگز از آن بیشتر نخواهد شد. مانند سقف تولید یک محصول محدود. وجود حداکثر عرضه، به کمیاب شدن توکن در بلندمدت کمک می‌کند و می‌تواند بر ارزش آن تاثیر مثبت بگذارد. ارز دیجیتال بیت‌کوین با حداکثر عرضه ۲۱ میلیون واحد، نمونه‌ای شاخص از این مفهوم است. 

مکانیسم توزیع توکن (Token Distribution Mechanism)

این مکانیزم مشخص می‌کند که توکن‌ها چگونه و به چه کسانی در شبکه ارائه می‌شوند. شرکتی را تصور کنید که سهام خود را بین بنیان‌گذاران، سرمایه‌گذاران و عموم مردم توزیع می‌کند. مکانیزم توزیع توکن، مشابه این فرایند در دنیای رمز ارزها است. این مکانیزم می‌تواند شامل توزیع اولیه (مانند ICO/IEO) و توزیع مستمر (پاداش استخراج یا سهام‌گذاری) باشد. شفافیت در این بخش، برای جلب‌اعتماد جامعه بسیار حیاتی است. 

توزیع اولیه توکن (Initial Token Distribution)

در توزیع اولیه، توکن‌ها میان بنیان‌گذاران، سرمایه‌گذاران اولیه، توسعه‌دهندگان و عموم مردم توزیع می‌شوند. طی این عمل از طریق عرضه اولیه سکه (ICO)، عرضه اولیه صرافی (IEO) یا روش‌های دیگر، بخشی از توکن‌ها به خریداران یا حامیان پروژه عرضه می‌شود.

توزیع مستمر توکن (Ongoing Token Distribution)

پس از توزیع اولیه، ممکن است پروژه تصمیم بگیرد توکن‌ها را به‌صورت دوره‌ای به‌عنوان پاداش میان سهام‌گذاران (Stakers)، ماینرها یا افرادی که در اکوسیستم فعالیت داشته‌اند توزیع کند. این توزیع می‌تواند برای حفظ امنیت شبکه، تامین نقدینگی یا تشویق به مشارکت در پروژه باشد.

مکانیزم سوزاندن توکن (Token Burning Mechanism)

در برخی پروژه‌ها، مقدار معینی از توکن‌ها طی فرایندی به نام سوزاندن (Burn) از چرخه خارج می‌شود. این امر باعث کمیاب‌تر شدن توکن و در نتیجه، افزایش احتمالی ارزش آن می‌شود. برای مثال، صرافی‌های متمرکز یا پروژه‌های غیرمتمرکز ممکن است به صورت دوره‌ای بخشی از کارمزدها را صرف خرید توکن و سوزاندن آن کنند.

مکانیسم استیکینگ و پاداش توکن (Token Staking & Rewards)

استیکینگ (Staking) به نگهداری یا قفل‌کردن تعدادی توکن در یک کیف پول یا قرارداد هوشمند گفته می‌شود که در ازای آن به مشارکت‌کننده پاداش داده می‌شود. این مکانیزم باعث افزایش امنیت شبکه و نگهداری طولانی‌مدت توکن توسط کاربران می‌شود.

عوامل موثر بر توکنومیکس و توکنومیک

علاوه بر اجزایی که شرح داده شد، عوامل دیگری نیز در موفقیت یک توکنومیکس کارآمد تاثیر دارند و می‌توانند مسیر ارزش‌گذاری و پذیرش توکن را تعیین کنند.

مکانیسم اجماع (Consensus Mechanism)

نوع اجماع (Proof of Work, Proof of Stake و…) مستقیماً بر روی نحوه تولید، استخراج و توزیع توکن‌ها تاثیرگذار است. برای مثال، در اجماع اثبات کار (PoW)، استخراج توکن از طریق ماینینگ انجام می‌شود؛ اما در اثبات سهام (PoS)، پاداش با استیکینگ به دست می‌آید.

کاربرد توکن (Token Utility)

یکی از مهم‌ترین عوامل موفقیت هر توکن، کاربرد آن است. اگر توکن تنها برای معامله در صرافی استفاده شود و کاربرد مشخص دیگری نداشته باشد، احتمال افت ارزش آن در طول زمان زیاد خواهد بود. در مقابل، اگر توکن عملکردی کلیدی در شبکه ارائه دهد و دارندگان آن در فرایندهای مختلف حق رای یا مزیت کسب کنند، رشد پایدار و جذابیت بیشتری خواهد داشت.

حاکمیت (Governance)

حاکمیت (Governance) بر نحوه تصمیم‌گیری‌های کلان پروژه و تخصیص منابع تاثیر می‌گذارد. در برخی پروژه‌ها، دارندگان توکن می‌توانند با رای دادن در مورد به‌روزرسانی‌ها و سیاست‌ها، در روند توسعه شبکه مشارکت کنند. این امر انگیزه مشارکت را بالا برده و به شفافیت بیشتر پروژه کمک می‌کند.

نرخ تورم (Inflation Rate)

توکن‌ها نیز می‌توانند همچون ارزهای فیات (ارزهای دولتی سنتی مانند ریال، دلار و یورو) دچار تورم شوند. زمانی که عرضه توکن به شکل مستمر و به مقدار زیاد افزایش پیدا کند، ارزش توکن‌ها کاهش می‌یابد. به همین خاطر، تنظیم نرخ تورم در توکنومیک بسیار حیاتی است.

تقاضا و عرضه (Supply and Demand)

عرضه و تقاضا، یکی از عوامل بنیادین در تعیین قیمت هر دارایی از جمله قیمت ارز دیجیتال است. اگر با افزایش تقاضا، عرضه در سطح ثابتی نگه داشته شود یا به‌تدریج کاهش یابد، احتمال افزایش قیمت توکن بالاتر می‌رود. سیاست‌های توزیع، سوزاندن توکن و دیگر مکانیزم‌ها برای ایجاد تعادل و کنترل عرضه به کار می‌روند.

رقابت (Competition)

هر پروژه در بازار رمز ارزها با رقبای خود سروکار دارد. اگر پروژه‌ای توکنومیکس جذابی نداشته باشد یا ارزش متمایز و پایداری ارائه ندهد، کاربران به‌راحتی به سراغ پروژه‌های دیگر می‌روند. برای مثال، وجود پروژه‌های مشابه با ساختاری قوی‌تر یا سیاست‌های پاداش‌دهی بهتر، می‌تواند مانعی برای رشد یک توکن در بازار باشد.

انواع مدل‌های توکنومیکس و توکنومیک

پروژه‌های بلاک‌چینی، متناسب با اهداف و معماری خود، مدل‌های متفاوتی برای توکنومیک در نظر می‌گیرند. سه مدل اصلی در این حوزه عبارت‌اند از:

مدل تورمی توکنومیکس (Inflationary Model)

در این مدل، عرضه توکن در طول زمان افزایش می‌یابد. مثال بارز آن، پروژه‌هایی است که هیچ سقف عرضه مشخصی ندارند یا به‌صورت دوره‌ای تعداد مشخصی توکن جدید عرضه می‌کنند. مدل تورمی می‌تواند برای تامین پاداش ماینرها یا سهام‌گذاران مفید باشد؛ اما خطر کاهش ارزش توکن بر اثر تورم زیاد هم وجود دارد.

مدل ضد تورمی توکنومیک (Deflationary Model)

در مدل ضد تورمی، عرضه توکن محدود و غالبا ثابت است. ممکن است مکانیزم سوزاندن توکن نیز به کار رود تا عرضه در طول زمان کاهش یابد و ارزش توکن‌ها حفظ شود. بیت‌کوین را می‌توان نمونه‌ای از مدل ضد تورمی دانست که حداکثر عرضه ۲۱ میلیون واحدی دارد.

مدل هیبریدی توکنومیکس (Hybrid Model)

این مدل، ترکیبی از عناصر تورمی و ضد تورمی است. برای مثال، ابتدا عرضه توکن‌ها به شکل ماینینگ یا توزیع پاداش انجام می‌شود، اما بعد از مدتی نرخ تولید توکن کاهش می‌یابد یا از روش‌هایی مانند توکن سوزی برای کنترل عرضه استفاده می‌شود. برای کسانی که نمی‌دانند توکن سوزی چیست باید توضیح داد که توکن سوزی فرایندی است که طی آن، مقدار مشخصی از توکن‌های یک رمز ارز به طور دائمی از گردش خارج می‌شوند. این کار معمولاً برای کاهش عرضه کل توکن و در نتیجه افزایش بالقوه ارزش باقی‌مانده توکن‌ها انجام می‌شود. در نتیجه، هم مزیت تشویق اولیه را دارد و هم در بلندمدت ارزش توکن را حفظ می‌کند.

نقش توکنومیکس در ارزش‌گذاری توکن چیست؟

توکنومیکس و توکنومیک، یکی از مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار بر ارزش‌گذاری توکن است. ساختار عرضه و تقاضا، نحوه توزیع، کاربرد توکن و مدل حاکمیت، همگی در تعیین تمایل بازار به خرید آن توکن نقش دارند. در واقع، ارزش توکن چیزی فراتر از عددی در صفحه معاملات است؛ بلکه نشان‌دهنده باور جامعه نسبت به پتانسیل و امنیت پروژه است.

بررسی توکنومیکس بیت کوین

بیت‌کوین (Bitcoin) مثالی شناخته شده از یک مدل ضد تورمی است. در شبکه بیت کوین، هر چهار سال یک‌بار پاداش استخراج (Mining Reward) نصف می‌شود (Halving) و از ابتدا هم سقف عرضه ۲۱ میلیون واحدی برای آن تعیین شده است. همین موضوع، به کمیاب بودن و در نتیجه افزایش تقاضای بلندمدت آن کمک کرده است. اگرچه قیمت بیت کوین در نوسان است؛ اما توکنومیکس ضد تورمی آن سبب می‌شود که این رمز ارز در طول زمان جذابیت خود را در بازار حفظ کند و افزایش قیمت داشته باشد.

نکات مهم در طراحی یک توکنومیکس و توکنومیک موثر

طراحی یک توکنومیکس موثر، نتیجه ترکیب علمی از مفاهیم اقتصادی و دانش فنی بلاک‌چین است و نیازمند تحلیل دقیق اهداف پروژه و نیازهای کاربران خواهد بود. در ادامه مهم‌ترین نکاتی که درباره طراحی یک توکنومیکس خوب و حرفه‌ای وجود دارد را می‌توانید بخوانید.

تعادل بین عرضه و تقاضا

عرضه و تقاضا باید در حالت تعادل مناسبی قرار گیرد تا ارزش توکن حفظ شود. در صورت عرضه بیش از حد، خطر افت ارزش و خروج سرمایه‌گذاران وجود دارد. در صورت عرضه بسیار محدود، ممکن است جامعه کاربران کوچک بماند و توکن رشد پایداری را تجربه نکند.

انگیزه دادن به مشارکت‌کنندگان

انگیزه برای مشارکت در شبکه باید به‌گونه‌ای طراحی شود که دارندگان توکن مایل به نگهداری، استیکینگ، رای‌دهی و حمایت از پروژه باشند. توکنومیکس موفق، نرخ مشارکت را بالا برده و به پروژه امکان می‌دهد از منابع و پتانسیل جامعه نهایت بهره را ببرد.

شفافیت و امنیت

همه سیاست‌ها و مکانیزم‌های مرتبط با توکنومیکس باید در اسناد رسمی پروژه و در دسترس عموم بیان شود. این شفافیت، اعتماد کاربران را افزایش می‌دهد و احتمال بروز تخلفات یا سواستفاده را کاهش می‌دهد. همچنین امنیت شبکه و قراردادهای هوشمند که وظیفه مدیریت توکن‌ها را دارند، برای جلوگیری از هک و سرقت بسیار مهم است.

جمع‌بندی

توکنومیک یا توکنومیکس، هسته اقتصادی هر پروژه بلاک‌چینی را شکل می‌دهد. موفقیت یک توکن و در نتیجه رشد یک پروژه، نیازمند طراحی دقیق مدل عرضه و تقاضا، ایجاد مشوق‌های مناسب برای مشارکت‌کنندگان و در نظر گرفتن مکانیزم‌های شفاف و عادلانه در توزیع توکن‌ها است. استفاده صحیح از مدل‌های تورمی، ضد تورمی یا ترکیبی، به همراه در نظر گرفتن کاربری واقعی و حاکمیت قوی، می‌تواند پتانسیل ارزشی یک توکن را چندین برابر کند. بررسی پروژه‌های موفقی مانند بیت‌کوین نشان می‌دهد که تصمیم‌گیری‌های درست درباره عرضه کل، حداکثر عرضه، سوزاندن توکن و مکانیزم‌های اجماع، تاثیر چشمگیری بر قیمت و پذیرش عمومی دارد. با توجه به تمام این موارد، ارزیابی توکنومیکس برای هر سرمایه‌گذار و علاقه‌مند به دنیای کریپتو امری مهم تلقی می‌شود و ابزارهای مختلفی در بازار جهت کسب اطلاعات دقیق در این زمینه وجود دارد.

سوالات متداول