تاریخچه بلاکچین از ایده تا انقلاب – سیر تکاملی فناوری بلاکچین

در این مقاله، ابتدا مفهوم بلاکچین را بررسی کرده و به تاریخچه آن از پیش از ساتوشی ناکاماتو تا تولد بیتکوین و گسترش قراردادهای هوشمند و دیفای پرداخته‌ایم. با اشاره به تفاوت بلاکچین و بیتکوین به دیگر کاربردهای بلاکچین اشاره کردیم و بعد از آن، با مرور روند تکاملی بلاکچین، تعامل دولت‌ها با این فناوری و قوانین تنظیمی مرتبط را مورد بررسی قرار داده‌ایم. در نهایت، به چالش‌های موجود در این حوزه و فرصت‌های پیش روی این صنعت پیشرو اشاره کرده‌ایم.

مفهوم بلاکچین به زبان ساده

بخش زیادی از تعارضات انسانی به این دلیل به وجود می‌آید که انسان‌ها بر سر اطلاعات گذشته و اتفاقاتی که افتاده اجماع ندارند یا اختلاف نظر روی اطلاعات قبلی دارند که می‌تواند از جنس اختلاف نظرهای مالی تاریخی سیاسی یا هر چیز دیگری باشد. یکی از بهترین مثال‌هایی که می‌توان زد اختلاف نظر بر سر توافق‌ها و تراکنش‌های مالی در گذشته است که همه ما آن را تجربه کرده‌ایم.

بلاکچین زنجیره‌ای از بلوک‌های داده است که با رمزنگاری محافظت می‌شود. این زنجیره به گونه‌ای طراحی شده که همه اعضا آن را تأیید می‌کنند و هیچ تغییری در اطلاعات قبلی ممکن نیست. اطلاعات موجود در هر بلوک به لطف الگوریتم رمزگذاری که مانند یک طلق شفاف عمل می‌کند، هم قابل مشاهده و هم امن است؛ بنابراین، هر کسی می‌تواند داده‌ها را ببیند، اما امکان دستکاری آن‌ها وجود ندارد.

پیشگامان بلاک چین: افرادی که تاریخ این فناوری را ساختند

بلاک چین، پیش از ظهور بیت‌کوین، در ایده‌هایی مانند «Hashcash» توسط آدام بک و «Bit Gold» از نیک سابو پایه‌ریزی شد. این نوآوری‌ها زمینه‌ساز ابداع ساتوشی ناکاموتو شدند که در سال ۲۰۰۸ با انتشار وایت‌پیپر بیت‌کوین و ایجاد اولین بلاک چین، انقلابی در فناوری ایجاد کرد. هال فینی نیز، یکی از اولین حامیان بیت‌کوین و گیرنده اولین تراکنش بیت کوین از ساتوشی ناکاموتو است که نقش مهمی در توسعه و آزمایش این فناوری داشت.

در سال ۲۰۱۳، ویتالیک بوترین با معرفی اتریوم، مفهوم قراردادهای هوشمند را به بلاک چین افزود و کارکرد آن را به فراتر از تراکنش‌های مالی گسترش داد. از دیگر پیشگامان این حوزه، چارلی لی خالق لایت‌کوین و گاوین وود، هم‌بنیان‌گذار اتریوم و خالق پولکادات، نیز سهم بسزایی در توسعه این صنعت داشتند. نام بردن از تمام افرادی که در تاریخ این فناوری را ساختند در یک مقاله نمی‌گنجد، فراموش نکنیم همچون خود بلاکچین که غیرمتمرکز است، پیشبرد این فناوری صرفا مدیون توسعه دهندگان نیست، بلکه کاربران و مصرف کنندگان این محصولات غیر متمرکز نیز نقش تعیین کننده‌ای بازی کردند.

۱۹۹۱ تا ۲۰۰۷ – قبل از بیت کوین ریشه‌های فناوری بلاک چین

هرچند بهترین بلاکچین امروز با نام بیت‌کوین و ساتوشی ناکاموتو شناخته می‌شود، اما نیاز به بستری امن و مورد اجماع برای ذخیره داده‌ها، سال‌ها پیش از ظهور بیت‌کوین احساس می‌شد. ایده اولیه بلاکچین در سال ۱۹۸۲ توسط دیوید چام (David Chaum) در رساله دکتری‌اش مطرح شد، جایی که درباره استفاده از زنجیره‌ای از بلوک‌ها برای افزایش امنیت و حفظ حریم خصوصی صحبت کرد. در سال ۱۹۹۱، استوارت هابر (Stuart Haber) و اسکات استورنتا (W. Scott Stornetta) سیستمی را معرفی کردند که از زنجیره‌ای از بلوک‌ها برای جلوگیری از تغییر داده‌ها استفاده می‌کرد. دو سال بعد، دیوید چام این ایده را در پروژه دیجی‌کش (DigiCash) توسعه داد.

در سال ۱۹۹۷، آدام بک (Adam Back) الگوریتم اثبات کار هش‌کش را توسعه داد و یک سال بعد وی دای (Wei Dai) با سیستم b-money و نیک زابو (Nick Szabo) با «Bit Gold»، اولین تجربه‌های بشر برای ایجاد پرداخت امن دیجیتالی را رقم زدند.

سال ۲۰۰۸: تولد بیت کوین و آغاز عصر بلاک چین

در ۳۱ اکتبر ۲۰۰۸، ساتوشی ناکاموتو، خالق ناشناس بیت‌کوین، وایت‌پیپر خود را با عنوان «Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System» منتشر کرد و پایه‌های یک سیستم مالی غیرمتمرکز، شفاف و ایمن را بر مبنای بلاک‌چین توضیح داد. سوم ژانویه ۲۰۰۹، ساتوشی اولین بلوک بیت‌کوین، معروف به جنسیس بلاک، را استخراج کرد و با گنجاندن پیامی درباره بحران مالی آن زمان، ناکارآمدی سیستم‌های بانکی سنتی را برجسته کرد.

استخراج بلوک‌های بعدی از ۹ ژانویه آغاز شد، احتمالا ساتوشی در این شش روز مشغول به بررسی‌ کد بیتکوین یا ساخت فورک‌های آزمایشی بوده است. هرچند برخی ۳ ژانویه و برخی ۹ ژانویه را تولد بیتکوین می‌دانند؛ اما آنچه مهم است این است که بیت‌کوین، اولین کاربرد عملی بلاک‌چین، از ۹ ژانویه ۲۰۰۹ تا کنون هرگز متوقف نشد و به عنوان یک شبکه مالی غیرمتمرکز، شفاف، ضدسانسور و ایمن هر روز از روز قبل بزرگتر شد.

۲۰۱۰-۲۰۱۲: تثبیت بیت کوین و ظهور اولین صرافی‌ها

از ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۲ بیتکوین از یک پروژه نوآورانه به ابزاری واقعی برای انجام تراکنش‌ها تبدیل شد. در ۲۲ می ۲۰۱۰، اولین تراکنش واقعی بیت‌کوین توسط لازلو هانیچ، برنامه‌نویسی که ۱۰,۰۰۰ بیت‌کوین را برای خرید دو پیتزا پرداخت کرد، ثبت شد. این روز که به‌عنوان «Bitcoin Pizza Day» مشهور است، اولین تجربه معامله بشر با پول دیجیتال غیرمتمرکز است.

در همان سال، اولین صرافی ارز دیجیتال بیت‌کوین به نام «BitcoinMarket» راه‌اندازی شد و پس از آن، «Mt. Gox» در ژوئیه ۲۰۱۰ فعالیت خود را آغاز کرد و به بزرگ‌ترین صرافی بیت‌کوین در جهان تبدیل شد. قیمت بیت‌کوین که ابتدا تقریبا صفر بود، در سال ۲۰۱۱ به ۱ دلار و سپس در ژوئن همان سال به ۳۰ دلار رسید. افزایش قیمت بیت‌کوین و استقبال کاربران جدید برای استخراج بیتکوین و ارتقای امنیت شبکه آن باعث تغییر استخراج از CPU به GPU  شد و انجمن‌هایی مانند «BitcoinTalk» رونق بیشتری پیدا کردند.

۲۰۱۳-۲۰۱۵: انفجار علاقه به ارزهای دیجیتال و توسعه بلاک چین

دوره ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۵ شاهد انفجار علاقه به ارزهای دیجیتال و توسعه انواع بلاک‌چین بود. در این سال‌ها، بیت‌کوین به‌عنوان اولین ارز دیجیتال به توجه جهانی دست یافت. در ۲۰۱۳، قیمت بیت‌کوین به بیش از ۱۰۰۰ دلار رسید و این افزایش قیمت باعث جلب توجه رسانه‌ها و سرمایه‌گذاران بیشتری به بازار ارزهای دیجیتال شد. هم‌زمان با رشد بیت‌کوین، پروژه‌های جدیدی مانند لایت‌کوین (Litecoin) و ریپل (Ripple) ظهور کردند که عمدتا فورک‌هایی از بیتکوین بودند و ویژگی‌های خاص خود را به بلاک‌چین اضافه کردند.

در سال ۲۰۱۴، «Mt. Gox» به دلیل هک شدن و سرقت حدود ۸۵۰,۰۰۰ بیت‌کوین ورشکسته شد که این حادثه باعث هشدار درباره امنیت صرافی‌ها و تاکید بر وجود شبکه مالی غیرمتمرکز شد.

با رشد و گسترش تبادلات مالی بر بستر بلاکچین، ابتدا دولت‌ها سیاست‌های سختگیرانه‌ای را در پیش گرفتند و مبادلات رمزارزی را ممنوع کردند. اما به تدریج به جای محدودیت، به سمت قانون‌گذاری و نظارت بر این حوزه حرکت کردند.

۲۰۱۶-۲۰۱۸: سال‌های طلایی ICO و توسعه قراردادهای هوشمند

از ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۸، ICO یا عرضه اولیه سکه به روش اصلی جذب سرمایه برای پروژه‌های بلاک‌چینی تبدیل شد تا آنجا که در سال ۲۰۱۷، بیش از ۵ میلیارد دلار از طریق ICOها جذب شد که عمدتا بر روی بلاکچین «Ethereum» پیاده شده بودند. در این زمان، استاندارد «ERC-20» برای طراحی توکن‌های جدید به‌طور گسترده‌ای استفاده شد و Ethereum به پلتفرم اصلی قراردادهای هوشمند تبدیل گردید. این دوره همچنین شاهد رشد قابل توجهی در پروژه‌هایی مانند «Tron»، «EOS» و «Cardano» بود.

با توسعه قراردادهای هوشمند و dAppها در «Ethereum» استفاده از این فناوری به سرعت گسترش یافت، اما این روند با چالش‌هایی مانند کلاهبرداری‌ها و مشکلات قانونی همراه بود. بسیاری از پروژه‌ها به دلیل نبود نظارت کافی شکست خوردند و یا عامدانه کلاهبرداری یا اسکم بودند، و برخی کشورها مانند چین و کره جنوبی ICO را به طور کامل ممنوع کردند. با وجود این مشکلات، ICOها همچنان به‌عنوان یک روش محبوب جذب سرمایه باقی ماندند.

۲۰۱۹-۲۰۲۱: ورود بلاک چین به صنایع مختلف و ظهور DeFi

بلاک‌چین به سرعت وارد صنایع مختلف شد و به افزایش شفافیت، کاهش هزینه‌ها و بهبود امنیت صنایع کمک کرد. در صنعت مالی، بانک‌ها برای کارایی تراکنش‌ها و پرداخت‌های بین‌المللی از بلاک‌چین بهره بردند. در بهداشت و درمان، از بلاک‌چین برای مدیریت امن داده‌های پزشکی استفاده شد. در تأمین زنجیره تولید تا مصرف، بلاک‌چین با ردیابی منشا کالاها از تقلب جلوگیری کرد و در بیمه، قراردادهای هوشمند فرآیند ادعاها و بیمه‌نامه‌ها را تسهیل کردند.

خیلی زود ایده غیرمتمرکز بودن بلاکچین به تمامی خدمات مالی سرایت کرد تا «DeFi» (امور مالی غیرمتمرکز) به وجود بیاید. خدمات DeFi با استفاده از قراردادهای هوشمند برای انجام تراکنش‌های مالی بدون نیاز به واسطه‌های متمرکز مانند بانک‌ها عمل می‌کند. از ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۱، پلتفرم‌های DeFi مانند «Aave» ،«Compound» ،«Uniswap» و «MakerDAO» رشد چشمگیری داشتند و خدماتی مانند وام‌دهی، قرض گرفتن، مبادلات غیرمتمرکز، استیکینگ و ییلد فارمینگ را ارائه کردند. این سیستم‌ها به کاربران اجازه می‌دهند تا به‌طور مستقیم و بدون واسطه‌های مالی سنتی، تعاملات مالی انجام دهند. همچنین فعالیت کوین‌های حریم خصوصی مثل مونرو در صرافی‌ها با محدودیت همراه شد.

۲۰۲۲ تاکنون: چالش‌ها و فرصت‌های جدید در دنیای بلاک چین

با رشد بیتکوین، توجه به استخراج آن و دیگر رمزارزهای مبتنی بر الگوریتم اجماع اثبات کار (PoW)، که همگی با دستگاه ماینر استخراج می‌شوند افزایش یافت. استقبال سرمایه‌گذاران از ماینینگ در نقاط مختلف جهان، امنیت شبکه رمزارزها به‌ویژه بیتکوین را تقویت کرد. در این دوره، استخرهای ماینینگ که با هدف افزایش درامد ماینرها، قدرت پردازش آنها را تجمیع می‌کنند مانند «AntPool» ، «ViaBTC» و «BinancePool» رشد قابل توجهی داشتند و ورود سرمایه به این حوزه منجر به رشد صنایع انرژی‌های تجدیدپذیر و توسعه تکنولوژی‌های مدارات الکترونیکی شد.

در سال‌های ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳، صرافی‌هایی نظیر بایننس، «BingX» ، «Bitrue» ، «GDAC» و کوینکس هدف حملات سایبری قرار گرفتند و اموال کاربران بسیاری به سرقت رفت. با این وجود، تمامی این صرافی‌ها خسارات کاربران را جبران کردند.

دولت‌ها نیز در این دوره قوانین تنظیم‌گری را تقویت کرده و محدودیت‌های جدیدی اعمال کردند. در آمریکا، مدیرعامل بایننس و صرافی کوینکس مورد شکایت قرار گرفتند و فعالیت این صرافی‌ها محدود شد. با وجود این چالش‌ها، دولت آمریکا سرانجام با تصویب ETFهای بیتکوین موافقت کرد. شرکت‌هایی مانند «MicroStrategy» ،«Grayscale» و «Tesla» بیتکوین را به‌عنوان ذخایر استراتژیک خود پذیرفتند. ادعایی که ترامپ، قبل از رسیدن بیتکوین به بالای ۱۰۰ هزار دلار، در شعارهای انتخاباتی‌اش برای دولت آمریکا مطرح کرده بود.

ظهور اتریوم و انقلاب قراردادهای هوشمند

اتریوم در سال ۲۰۱۵ به عنوان یک پلتفرم بلاک چینی با قابلیت پیاده‌سازی قرارداد هوشمند توسط ویتالیک بوترین و تیمش معرفی شد. هرچند قراردادهای هوشمند قبل از ساتوشی ناکاموتو توسط نیک زابو (Nick Szabo) در سال ۲۰۱۵ معرفی شده بود و قراردادهای هوشمند ابتدایی در بلاکچین بیتکوین مقدور بود، اما اتریوم با توسعه جدی قراردادهای هوشمند، زمینه‌ساز یک انقلاب در اپلیکیشن‌های غیرمتمرکز (DApps) شد. پروژه‌هایی مانند «Decentraland» و «Uniswap» که به ترتیب در حوزه‌های متاورس و دیفای فعالیت دارند، از همین قراردادهای هوشمند بهره می‌برند.

اتریوم با معرفی استاندارد ERC-20 در سال ۲۰۱۵، راه را برای ایجاد توکن‌های جدید بر بستر بلاک چین هموار ساخت. این استاندارد به‌ویژه در پروژه‌های جذب سرمایه اولیه (ICO) مورد استفاده قرار گرفت و کمک کرد تا پروژه‌هایی مانند Chainlink و Aave به سرعت رشد کنند. علاوه بر این، در سال‌های اخیر اتریوم با معرفی به‌روزرسانی‌هایی مانند «London Hard Fork» و «The Merge»، به بهبود عملکرد خود پرداخته و به سمت مدل اثبات سهام (PoS) حرکت کرد تا مصرف انرژی را کاهش دهد و در عین حال امنیت شبکه را ارتقا دهد.

تاثیر کووید-۱۹ بر بازار بلاک چین

همه‌گیری کووید-۱۹ در سال ۲۰۲۰ تاثیرات گسترده‌ای بر بازار بلاک چین و رمزارزها داشت و به‌طور همزمان چالش‌ها و فرصت‌های جدیدی را به وجود آورد. از یک سو نوسانات اقتصادی ناشی از پاندمی باعث افزایش تقاضا برای دارایی‌های دیجیتال به‌عنوان ذخیره ارزش شد. به عنوان مثال، بیت‌کوین در سال ۲۰۲۰ جهش قابل توجهی داشت و از کمتر از ۱۰ هزار دلار در ابتدای سال، به بیش از ۲۸ هزار دلار در دسامبر رسید. همچنین اتریوم به دلیل رشد سریع دیفای (DeFi) و اپلیکیشن‌های غیرمتمرکز، محبوبیت بیشتری پیدا کرد.

از سوی دیگر، پاندمی نقش بلاک چین را در صنایعی مانند زنجیره تامین و مراقبت‌های بهداشتی پررنگ‌تر کرد. فناوری بلاک چین برای شفاف‌سازی در توزیع واکسن‌ها و ردیابی زنجیره تامین مورد استفاده قرار گرفت. به عنوان مثال، پروژه‌هایی مانند «IBM» و «Food Trust» «VeChain» توانستند در این دوران توجه بیشتری جلب کنند. همچنین، استفاده از بلاک چین در پیگیری داده‌های پزشکی و جلوگیری از جعل اطلاعات مرتبط با کووید-۱۹، نشان داد که این فناوری فراتر از رمزارزها، کاربردهای حیاتی دیگری نیز دارد.

مقررات‌گذاری بلاک چین در کشورهای مختلف

مقررات‌گذاری بلاک چین و رمزارزها در کشورهای مختلف به شدت متنوع است. برخی کشورها مانند سوئیس و سنگاپور با ایجاد چارچوب‌های قانونی شفاف، محیطی دوستانه برای کسب‌وکارهای مبتنی بر بلاک چین فراهم کرده‌اند. سوئیس، به‌ویژه در منطقه زوگ (معروف به Crypto Valley)، با تصویب قوانین حمایتی و مالیات‌های پایین به یکی از مراکز جهانی فناوری بلاک چین تبدیل شده است. در مقابل، کشورهایی مانند چین ممنوعیت‌های سختگیرانه‌ای در خصوص معاملات رمز ارزی اعمال کرده‌اند.

استخراج بیتکوین و رمرزارزهای دیگر نیز در بسیاری از نقاط جهان مثل قزاقستان و کانادا و سیبری و آرژانتین و گرجستان به شدت محبوب است و سرمایه‌گذار خارجی جذب کرده است. قزاقستان امروزه یکی از مراکز اصلی استخراج رمزارز در جهان است؛ ولی در برخی کشورهای دیگر عملی کاملا غیرقانونی است یا صرفه اقتصادی ندارد. روسیه نیز اخیرا استخراج در چند منطقه از کشور خود را ممنوع کرد.

در آمریکا، در حالی که سازمان‌هایی مانند کمیسیون بورس و اوراق بهادار (SEC) مقررات سختگیرانه‌ای برای عرضه توکن‌ها (ICO) وضع کرده‌اند؛ برخی ایالت‌ها مثل وایومینگ قوانینی تصویب کرده‌اند که فعالیت‌های بلاک چین را تسهیل می‌کند. اتحادیه اروپا نیز در حال تدوین چارچوبی جامع به نام MiCA (بازارهای دارایی‌های رمزارزی) است تا مقررات واحدی برای تمامی کشورهای عضو فراهم کند.

کنگره السالوادور از سال ۲۰۲۱ دلار و بیتکوین را به عنوان ارز ملی این کشور خود انتخاب کرده است.

تفاوت بلاک چین و بیت کوین در چیست

بلاکچین ایده نگهداری اطلاعات در زنجیره‌ای از بلوک‌های داده است به طوری که این داده‌ها در دسترس همه قرار می‌گیرد و قابل ویرایش یا تغییر و حذف نیست. این داده‌ها مورد اجماع و پذیرش همه است.

بیتکوین اولین مثال کاربردی از یک بلاکچین است، یک شبکه مالی شفاف غیرمتمرکز که امروز بیش از ۲۰ هزار نود فعال دارد؛ یعنی بیش از ۲۰ هزار نسخه از بلاکچین بیتکوین در جهان موجود است که همه با یکدیگر مساوی هستند و هر تغییری در هر نسخه باعث ‌طرد آن نسخه از شبکه می‌شود. الگوریتم‌های رمزگذاری در بلاکچین، هم موجب اتصال بلوک‌ها به هم می‌شود و هم فرایند اعتبارسنجی داده‌ها را تسریع می‌کند. به جز بیتکوین، بلاکچین در رمزارزهای دیگر و صنایع بهداشتی و بیمه و زنجیره تامین و حتی برخی سیستم‌های قضایی نیز کاربرد دارد.

جمع بندی

در این مقاله به بررسی مفهوم بلاکچین و سیر تکاملی آن از دوران قبل از ساتوشی ناکاموتو تا ظهور بیتکوین و رشد قراردادهای هوشمند پرداختیم. همچنین تاثیر این فناوری بر صنایع مختلف و تعامل دولت‌ها با پدیده نوظهور بلاکچین بررسی شد. بلاکچین، با وجود چالش‌ها و مسائل امنیتی، فرصت‌های بسیاری را در عرصه‌های مختلف و صنایع مالی و غیرمالی فراهم کرده و خصوصا با رشد قیمت بیتکوین به بالای ۱۰۰ هزار دلار به نظر می‌رسد آینده‌ای پر از تحول در انتظار این فناوری باشد.

سوالات متداول

منابع: ieee | frontiersin | iospress | nih