قرارداد هوشمند چیست و چگونه کار می‌کند؟ راهنمای جامع + بررسی کامل مزایا، معایب و پلتفرم‌ها

قرارداد هوشمند چیست؟

قرارداد هوشمند (Smart Contract) یک برنامه دیجیتال است که به‌صورت خودکار و بدون نیاز به واسطه اجرا می‌شود. این قراردادها روی شبکه بلاکچین پیاده‌سازی شده‌اند و هدف اصلی آن‌ها، اجرای خودکار تعهدات قراردادی در صورت تحقق شرایط از پیش تعیین‌شده است. برخلاف قراردادهای سنتی، در قرارداد هوشمند هیچ نیاز به امضا، مراجعه حضوری یا مراجعه به مراجع قانونی وجود ندارد؛ همه چیز در قالب کد انجام می‌شود.

مطلب پیشنهادی

آیا بیت‌کوین قرار است اتریوم جدید باشد؟ نگاهی عمیق به Simplicity و آینده قراردادهای هوشمند روی شبکه Liquid

به زبان ساده، قرارداد هوشمند ابزاری است که به کمک آن می‌توانید بدون نیاز به اعتماد به طرف مقابل، یک توافق را به‌صورت کاملاً اتوماتیک و ایمن اجرا کنید.

تفاوت‌های قرارداد هوشمند با یک قرارداد سنتی 

احتمالا شما با یک قرارداد کاغذی آشنا هستید و حداقل یک یا چندبار از آن استفاده کرده‌اید. به همین دلیل، بهتر است تا برای درک بهتر مفهوم قرارداد هوشمند، تفاوت‌های این نوع قرارداد را با یک قرارداد سنتی بدانید که در این بخش به بررسی این تفاوت‌ها خواهیم پرداخت. 

تفاوت قرارداد هوشمند با قرارداد سنتی

نبود نسخه کاغذی 

همانطور که گفته شد، بر خلافِ یک قرداد سنتی، برای استفاده از یک قرارداد هوشمند، نیاز به هیچ نسخه فیزیکی نیست و به همین دلیل است که افراد می‌توانند با کمک این نوع قراردادها، از نقاط مختلفی از جهان با یکدیگر معامله کنند. البته ناگفته نماند که تنها کاربرد یک قرارداد هوشمند، معامله بین یک یا چند نفر نیست.

نبود واسط 

معمولا وقتی شما قصد دارید که برای معاملات خود از یک قرارداد سنتی و کاغذی استفاده کنید، یک نهاد دولتی یا یک بنگاه بسته به نوع معامله شما، به عنوان واسطه در معامله شما قرار می‌گیرد؛ اما اصلی‌ترین دلیل به وجود آمدنِ یک قرارداد هوشمند حذف واسط و غیرمتمرکز بودن است و به دلیل وجود فناوری بلاکچین در آن، استفاده از قراردادهای هوشمند کاملا غیرمتمرکز بوده و بدون نیاز به واسط انجام می‌شود. 

به زبان ساده‌تر، در ازای بسته شدن هر قرارداد هوشمند، یک کد رمزنگاری شده در شبکه بلاکچین ایجاد می‌شود که غیرقابل‌تغییر است و شما را نسبت به واسط یا شاهد معامله بی‌نیاز می‌کند. اتریوم یا هر ارز دیجیتال دیگری، مثالی از یک قرارداد هوشمند هستند که به‌صورت یک کد رمزنگاری شده در شبکه بلاکچین ایجاد می‌شوند، قابلیت تغییر ندارند و افراد زیادی بدون واسطه به معامله و خرید بیت‌کوین، شیبا و امثال آن‌ها می‌پردازند.

امنیت بالای معاملات 

شاید برای شما نیز پیش آمده باشد که با کمک یک قرارداد کاغذی، یک معامله را انجام داده باشید و مدتی پس معامله، طرف مقابل پشیمان یا ادعای تغییر در معامله کرده و در نتیجه، مشکلات قانونی برای شما به‌وجود آمده باشد.

اما در هنگام استفاده از قراردادهای هوشمند، امکان بروز خطا و یا برهم زدنِ معامله توسط یکی از طرفین، به صفر می‌رسد و هیچ‌چیز پس از بسته شدنِ قرارداد، قابل تغییر نیست. علاوه بر این، با توجه به اینکه قرارداد هوشمند در شبکه بلاکچین ثبت شده و نسخه فیزیکی ندارد، امکان مفقود شدنِ آن نیز به صفر می‌رسد و این موارد یعنی امنیت بالای معاملات با قراردادهای هوشمند!

اجزای اصلی قرارداد هوشمند

شاید برایتان جالب باشد که مکانیزم یک قرارداد هوشمند و اجزای تشکیل‌دهنده آن را بدانید. در بخش زیر به بررسی اجزا و بخش‌های تشکیل‌دهنده یک قرارداد هوشمند پرداختیم. 

• طرفین قرارداد: یک قرارداد بین یک یا چند نفر و در هنگام انجام یک معامله بسته می‌شود که به این افراد طرفین قرارداد می‌گویند. این موضوع در رابطه با قراردادهای هوشمند نیز صدق می‌کند. 
• موضوع قرارداد: اشخاص حقیقی یا حقوقی که در توافق دخیل هستند. در قراردادهای هوشمند، این طرفین معمولاً به شکل آدرس کیف پول (Wallet Address) در بلاکچین شناسایی می‌شوند.
• شرایط اجرا (Logic): شرایط قرارداد همان شرط‌های یک معامله است که طرفین برای یکدیگر مشخص می‌کنند و بر سر آن‌ها به توافق می‌رسند. منطق شرطی که معمولاً به‌صورت کد “If/Then” نوشته می‌شود. مثلاً اگر مبلغ پرداخت شد، دارایی منتقل شود.
• زبان برنامه‌‌نویسی: یکی از اجزای مهمی که به غیر از قراردادهای هوشمند، سایر قراردادها آن را ندارند، زبان برنامه‌نویسی است. همان‌طور که گفته شد، قراردادهای هوشمند از کدهای رمزنگاری شده برای ثبت در شبکه‌ بلاکچین استفاده می‌کنند و لازمه پدید آمدنِ این کدها یک زبان برنامه‌نویسی است. برای نوشتن قرارداد از زبان‌هایی مثل Solidity (در اتریوم)، Rust (در سولانا)، یا Plutus (در کاردانو) استفاده می‌شود. 

کاربرد قراردادهای هوشمند

شاید تا به الان، حدس زده باشید که از قراردادهای هوشمند در چه موضوعاتی استفاده می‌شود و در چه حوزه‌هایی کاربرد دارند. موارد زیر برخی از حوزه‌هایی هستند که قراردادهای هوشمند بیشترین استفاده را در آن‌ها دارد:

• دیفای – DeFi (مالی غیرمتمرکز): برای وام‌دهی، ییلد فارمینگ، صرافی‌های غیرمتمرکز (DEXها) و استیبل‌کوین‌ها.
• توکنیزه‌سازی دارایی‌ها: تبدیل املاک، سهام یا آثار هنری به توکن قابل انتقال.
• مدیریت زنجیره تامین: ردیابی اصالت محصولات از کارخانه تا مصرف‌کننده.
• بیمه: اجرای خودکار پرداخت خسارت در صورت تحقق شرایط از پیش تعیین‌شده.
• رأی‌گیری الکترونیکی: تضمین شفافیت و جلوگیری از تقلب در انتخابات و نظرسنجی‌ها.
• ثبت مالکیت دیجیتال: مانند مالکیت NFT، ثبت گواهی‌نامه یا مدارک تحصیلی.

قراردادهای هوشمند چگونه کار می‌کنند؟

بگذارید نحوه کار یک قرارداد هوشمند را با ذکر یک مثال برای شما توضیح دهیم. تصور کنید که می‌خواهید از یک فرد، خودرویی را خریداری کنید و قصد دارید تا این معامله را با قرارداد هوشمند انجام دهید. در این صورت می‌توانید با ایجاد یک قرارداد هوشمند و پرداخت مبلغ با ارز دیجیتال، این معامله را انجام دهید. در این صورت یک قرارداد مجازی برای شما ایجاد می‌شود و کلید خصوصی آن نیز برای شما ارسال می‌شود. 

حال اگر آن فرد کلید خودرو را به شما تحویل دهد، مبلغ به حساب آن واریز شده و معامله انجام خواهد شد. در غیر این صورت، مبلغ به کیف پول شما عودت داده خواهد شد. 

توجه کنید که سیستم قراردادهای هوشمند بر پایه ساختار If/Then کار می‌کنند و تعداد زیادی افراد شاهد معامله هستند. به همین دلیل، در معاملاتی که با استفاده از قراردادهای هوشمند انجام می‌شود، امکان هیچ‌گونه کلاهبرداری وجود ندارد. 

انواع پلتفرم‌های قراردادهای هوشمند 

همان‌طور که اشاره شد، قراردادهای هوشمند در بستر بلاکچین ایجاد می‌شود و در حال حاضر، پلتفرم‌های بلاکچین متنوعی برای استفاده از قراردادهای هوشمند موجود هستند. در بخش زیر به برخی از اصلی‌ترین پلتفرم‌ها بلاکچینی برای ایجاد قراردادهای هوشمند اشاره کرده‌ایم: 

• اتریوم: پلتفرم بلاکچین اتریوم یکی از رایج‌ترین پلتفرم‌های بلاکچینی مورد استفاده برای ایجاد قراردادهای هوشمند است که از زبان برنامه‌نویسی سالیدیتی برای این کار استفاده می‌کند. 
• کاردانو: کاردانو یک پلتفرم بلاکچین است که می‌توان اصلی‌ترین ویژگی آن را امنیت بالا و مقیاس‌پذیری دانست. این پلتفرم نیز برای ایجاد قراردادهای هوشمند از زبان برنامه‌نویسی Plutus پشتیبانی می‌کند. 
• بایننس اسمارت چین: بایننس اسمارت چین نیز یک پلتفرم بلاکچین است که از قراردادهای هوشمند پلتفرم اتریوم پشتیبانی می‌کند؛ اما تنها تفاوتی که بایننس اسمارت چین با پلتفرم اتریوم دارد، کارمزد بسیار پایینِ آن است. 
• پولکادات: پولکادات نیز یکی‌دیگر از پلتفرم‌‍‌های بلاکچینی است که مانند پلتفرم اتریوم، از زبان برنامه‌نویسی سالیدیتی برای ایجاد قراردادهای هوشمند استفاده می‌کند. 
• سولانا، آوالانچ، Aptos و دیگر شبکه‌های نسل جدید: تمرکز بر مقیاس‌پذیری بالا و کاهش کارمزد.

معایب و چالش‌های قراردادهای هوشمند 

با اینکه قرارداد هوشمند نوعی نوآوری محسوب می‌شود و می‌تواند بسیاری از مشکلات را در انجام معاملات حل کند؛ اما ممکن است برای برخی از افراد، معایب و چالش‌هایی را نیز داشته باشد که در این بخش به بررسی برخی از آن‌ها خواهیم پرداخت. 

پذیرفته نشدن توسط نهادهای رسمی و حقوقی 

یکی از معایب اصلی قراردادهای هوشمند در حال حاضر، پذیرفته نشدن آن توسط نهادهای دولتی و حقوقی است. البته این موضوع می‌تواند با توجه به اینکه قراردادهای هوشمند تازه در ابتدای مسیر پیشرفت خود هستند، طبیعی باشد. اما با این حال، اگر به احتمال یک درصد و در هنگام انجام معامله با استفاده از یک قرارداد هوشمند، مشکلی برای شما ایجاد شود، ممکن است بتوانید خیلی سخت مشکل خود را از نهادهای حقوقی پیگیری کرده و آن را رفع کنید. 

خطای انسانی یا وجود باگ در کد 

با اینکه قراردادهای هوشمند، امنیت بسیار بالاتری در مقایسه با قراردادهای کاغذی دارند، اما از آنجا که این قراردادها پس از ایجاد قابل تغییر نیستند، ممکن است در صورت رخ دادنِ یک خطای انسانی در هنگام ایجادِ آن، مشکل بزرگی برای شما ایجاد شود. 

علاوه بر این، گاهی اوقات وجود یک باگ در کدها یک قرارداد هوشمند می‌تواند برای شما دردسرساز باشد. مثال واقعی این موضوع را نیز می‌توان پروژه DAO در اتریوم دانست که به دلیل وجود مشکلات امنیتی در کدها باعث شد تا ۵۰ میلیون دلار اتریوم به سرقت برود و در نهایت، توسعه‌دهنگان این پروژه ناچار شدند تا با انجام هاردفورک و ایجاد پروژه جدیدی به نام اتریوم کلاسیک، آن را بازگردانند. 

پیچیدگی و نبود امکان استفاده برای عموم 

باید گفت در حال حاضر، تنها راه ایجاد و استفاده از قراردادهای هوشمند، کدنویسی است که تنها برنامه‌نویسان می‌توانند این کار را انجام دهند. به عبارت دیگر، می‌توان گفت امکان ایجاد و استفاده از قراردادهای هوشمند برای عموم و افرادی که به دانش کدنویسی مسلط نیستند، وجود ندارد و برای این کار باید از یک برنامه‌نویس کمک بگیرند. 

جمع‌بندی

در این مقاله، با بررسی مفهوم قرارداد هوشمند، اجزا، مزایا، معایب و کاربرد آن همراه شما بودیم. قرارداد هوشمند یک فناوری است که اولین قدم‌های خود را برای پیشرفت در جهان طی می‌کند و بسیاری از متخصصین  پیش‌بینی می‌کنند که در آینده، این نوع قراردادها همه‌گیر شده و افرادی که بر آن‌ها تسلط دارند، می‌توانند از فرصت‌های زیادی برخوردار شوند. 

به همین دلیل، بهتر است تا پس از درک این نوع فناوری، نسبت به کاربردهای آن در حوزه فعالیت خودمان اطلاعات کسب کرده و همیشه آن را به عنوان یک فرصت در نظر داشته باشیم.