دیفای چیست؟ هر آنچه باید درباره دیفای بدانید!

دیفای (DeFi) چیست؟

دیفای (DeFi) مخفف عبارت Decentralized Finance و به معنی امور مالی غیرمتمرکز است. این عبارت دربرگیرنده مجموعه‌ گسترده‌ای از اپ‌های غیرمتمرکز است که محصولات و خدمات مالی مثل وام‌دهی، امور بانکی، سرمایه‌گذاری، بیمه، صرافی، وثیقه‌گذاری و غیره را بر بستر بلاک‌چین ارائه می‌کنند. 

هدف دیفای استفاده از فناوری بلاک‌چین و پروتکل‌های همتا به همتا (P2P) برای دور زدن واسطه‌های سنتی مانند بانک‌هاست. در این سیستم کاربران مستقیما با یکدیگر تعامل داشته و بدون نیاز به احراز هویت یا معرفی ضامن، در سریع‌ترین زمان ممکن به خدمات مالی دسترسی دارند.

برای مثال در سیستم مالی سنتی برای دریافت وام از بانک باید از هفت‌خان رستم عبور کنید و چند ضامن معتبر هم معرفی کنید تا در صف طویل و عریض دریافت وام قرار بگیرید. اگر شانس بیاورید و بانکدار، آشنایان و نزدیکان را در اولویت قرار ندهد، بعد از چندین و چند ماه شاید دست‌تان به وام برسد. 

در دیفای اما شرایط اساسا متفاوت است و بانکدار با اپ‌های غیرمتمرکز جایگزین می‌شود. به‌جای انجام معاملات از طریق بانک‌، شما و فرد وام‌دهنده از طریق قرارداد هوشمند مبتنی بر بلاک‌چین به‌طور مستقیم با یکدیگر معامله می‌کنید و بعد از قبول شرایط طرفین، در چند ساعت وام ارز دیجیتال به شما پرداخت می‌شود. از بهترین پلتفرم‌های وام‌دهی دیفای باید به Compound، Aave و Uniswap اشاره کرد.

به لطف این مزایا محبوبیت دیفای روزبه‌روز بیشتر شده و در سال گذشته رشدی ۵۵۰ درصدی را تجربه کرد. حتی در ایران هم برخی موسسات پرداخت وام بر پایه بلاک‌چین را کلید زده‌اند. 

در حال حاضر ارزش کل دارایی‌های قفل شده یا T.V.L. دیفای حدود ۷۷ میلیارد دلار است. برای مقایسه ارزش بورس تهران تنها ۲ برابر این میزان است و اگر دیفای یک بانک بود، از نظر سپرده به یکی از نهادهای بزرگ مالی دنیا تبدیل می‌شد. 

پیشنهاد خواندنی: پرسودترین و بهترین پروژه‌های دیفای کدام هستند؟

دیفای چطور کار می‌‌کند؟

اساس کار دیفای قراردهای هوشمندی است که عموما روی بلاک‌چین اتریوم ایجاد شده و امنیت بسیار بالایی دارد. این قراردادها پروسه ارائه خدمات مالی، تسویه حساب و بررسی امنیت فرایندها را بدون نیاز به تشریفات اداری و مقررات دست‌وپا‌گیر ممکن کرده‌اند. پیاده‌سازی دیفای شامل مراحل زیر است:

1. انتخاب بلاک‌چین: اولین قدم در پیاده‌سازی دیفای، انتخاب بلاک‌چین مناسب است. برخی از بلاک‌چین‌های محبوب برای دیفای عبارتند از اتریوم، بایننس اسمارت چین و پولکادات.
2. توسعه قرارداد: پس از انتخاب بلاک‌چین، باید قراردادهای هوشمند مورد نیاز برای پیاده‌سازی خدمات مالی مورد نظر را توسعه دهید. محتوای قرارداد باید بر اساس قوانین مالی تدوین شود.
3. استقرار قرارداد: پس از توسعه قراردادهای هوشمند، باید آن‌ها را در بلاک‌چین مورد نظر مستقر کنید. در این مرحله محتوا به کدهای خوداجرا تبدیل شده و روی شبکه دیپلوی می‌شود.
4. آزمایش و راه‌اندازی: پس از استقرار قراردادهای هوشمند، باید آن‌ها را آزمایش کنید تا از عملکرد صحیح کدها اطمینان حاصل کنید. 

شرایط اجرای قرارداد به صورت کد در آن تعریف شده و پس از ثبت روی شبکه بلاک‌چین، هیچ‌کس نمی‌تواند آن را دسترسی یا متوقف کند. برای مثال در مورد دریافت وام می‌توانید شرایطی مانند مدت بازپرداخت و میزان اقساط را وارد کنید. اپلیکیشن اهداکنندگان وام از موسسات و کاربران عادی را جستجو کرده و گزینه‌های مرتبط را به شما نمایش می‌دهد. 

برنامه‌های دیفای به صورت تحت وب یا مستقل طراحی شده و روی گوشی و کامپیوتر قابل نصب هستند. این برنامه‌ها از نظر ظاهری تفاوتی با اپ‌های عادی ندارند اما بر پایه بلاک‌چین کار می‌کنند. شبکه اتریوم تقریبا دو سوم از کل زیرساخت برنامه‌های دیفای را میزبانی می‌کند و بقیه آنها روی شبکه‌های ترون، کاردانو، الگورند و غیره پیاده‌ شده‌اند. 

مزایای دیفای

دیفای این پتانسیل را دارد که صنعت مالی را با دسترسی بهتر، عملیات شفاف‌تر و غیرمتمرکز کردن خدمات مالی متحول کند. مزایای آن عبارتند از:

• حذف واسطه‌ها: دی‌فای نیاز به واسطه‌ها را از بین می‌برد و خدمات مالی را برای افراد و گروه‌هایی دسترس‌پذیر می‌کند که از سرویس‌های بانک‌ها و دیگر موسسات مالی سنتی محروم بودند. برای مثال افرادی که به خاطر نداشتن ضامن امکان دریافت وام نداشتند، در دیفای وام دریافت خواهند کرد.
• شفافیت و کارایی: در سیستم بانکداری سنتی تنها مدیران رده‌بالا به اطلاعات مالی تراکنش‌ها دسترسی دارند اما تراکنش‌های DeFi روی بلاک‌چین‌ ثبت شده و همه کاربران به آنها دسترسی دارند. در این زیرساخت امکان زد و بند برای دریافت‌های وام‌های کلان و فساد مالی به مراتب کمتر از بانک‌های سنتی است. 
• دسترسی عمومی: قراردادهای هوشمند با خودکارسازی فرآیندها کاغذبازی‌های اداری را حذف کرده و در مقیاس جهانی عمل می‌کند. این مزیت به کاربران اجازه می‌دهد بدون توجه به موقعیت مکانی یا وضعیت اجتماعی-اقتصادی خود به خدمات مالی دسترسی داشته باشند.
• مردم نهاد بودن: DeFi از طریق بلاک‌چین و دفتر کل عمومی نهاد ناظر را حذف کرده و مدیریت امور با خود کاربران واگذار می‌کند. در این حالت امکان دستکاری دارایی یا تقلب در قراردادها به کمترین حالت می‌رسد.
• نوآوری و آزمایش: ماهیت غیرمتمرکز دیفای فرصت‌های بیشتری را برای نوآوری و آزمایش فراهم کرده و منجر به توسعه محصولات و خدمات مالی جدید می‌شود. در نسخه دوم دیفای که در راه است، بهبودهای بیشتری در زمینه ارتباط بین افراد، الگوهای مدیریت و تجربه کاربری حاصل خواهد شد.

پیشنهاد خواندنی: هر آنچه باید درباره سرمایه‌گذاری در دیفای بدانید!

معایب دیفای

دیفای هنوز در ابتدای راه است و مثل هر نوآوری دیگری در کنار قابلیت‌هاش معایبی هم دارد که شامل موارد زیر می‌شود:

• پیچیدگی فنی: پروتکل‌ها و قراردادهای هوشمند دیفای بر بستر بلاک‌چین اتریوم پیاده می‌شوند. کار با این پروتکل‌ها به مهارت و تخصص فنی نیاز دارد اما کمبود متخصصان زبردست رشد دیفای و ارتقای امنیتی و فنی آن را با چالش مواجه کرده است.
• آسیب‌پذیری‌های امنیتی: قراردادهای هوشمند به عنوان ستون فقرات دیفای در صورتی که به درستی اجرا یا حسابرسی نشوند، در معرض خطرات امنیتی هستند. هکرها با شناسایی این رخنه‌های امنیتی می‌توانند تمام دارایی را کاربران را بدون جا گذاشتن هیچ ردی به سرقت ببرند. 
• مشکل قانون‌گذاری: اپ‌های غیرمتمرکز دیفای هنوز با خلا قانون‌گذاری مواجه هستند و عمدتا در محیطی فعالیت دارند که چالش‌های قانونی زیادی را به همراه دارد. 
• نوسانات قیمت: دارایی اساسی بسیاری از برنامه‌های کاربردی دیفای ارزهای دیجیتال است که از نظر قیمتی بی‌ثبات بوده و خطراتی را برای سرمایه‌گذاران ایجاد می‌کنند. 
• تعامل با چند طرف: در دیفای کاربران اغلب با چندین طرف تعامل دارند، برای مثال پلتفرم‌های وام‌دهی و استقراض، صرافی‌های غیرمتمرکز و اوراکل‌هایی که فید قیمت را ارائه می‌کنند. اگر هر یک از این طرفین ورشکسته شوند، تبعات آن دامن‌گیر کاربرانی می‌شود که با آنها تعامل داشته‌اند.
• مشکلات نقدینگی: یکی از چالش‌های اساسی دیفای نقدینگی پایین در پروتکل‌هاست که باعث افزایش قابل توجه کارمزدها می‌شود. اگر برنامه‌های دیفای با مشکلات نقدینگی مواجه شوند، تبدیل سریع دارایی‌ها به تتر و پول نقد دشوار می‌شود.
• رابط کاربری پیچیده: یکی از مشکلات نسخه اول دیفای رابط کاربری و UX پیچیده و گنگ است که کار با داشبورد را برای کاربران دشوار است. این مشکل قرار است در دیفای ۲.۰ حل شود.

طرفداران دیفای معتقدند که با گذشت زمان این حوزه ایمن‌تر و قوی‌تر می‌شود؛ چون افراد بیشتری از آن استفاده می‌کنند و برخی از مشکلات اولیه برطرف می‌شود. به باور آنها همان‌طور که وب ۳ جایگزین غول‌های فناوری مثل فیسبوک خواهد شد، دیفای هم بانک‌ها و موسسه‌های مالی سنتی را با سیستمی بهتر و منصفانه‌تر جایگزین خواهد کرد.

پیشنهاد خواندنی: پلتفرم AAVE V3 چیست و چه مزایی دارد؟

صرافی‌های غیرمتمرکز دیفای

صرافی غیرمتمرکز یا دکس (DEX) پلتفرمی است که تجارت همتا به همتا (P2P) ارزهای دیجیتال را بدون نیاز به واسطه‌هایی مانند صرافی‌های متمرکز (CEX) ممکن می‌کند. صرافی‌های غیر متمرکز بر اساس فناوری بلاک‌چین عمل کرده و از قراردادهای هوشمند برای خودکارسازی پردازش تراکنش‌ها و تامین نقدینگی استفاده می‌کنند. در این صرافی‌ها نیازی به احراز هویت نیست و تنوع رمزارزها به مراتب از صرافی‌های عادی بیشتر است. در ادامه بهترین صرافی‌های غیرمتمرکز را معرفی می‌کنیم.

• Uniswap: محبوب‌ترین صرافی غیرمتمرکز است که تبدیل رمزارز بر بستر اتریوم را ممکن می‌کند. برای خرید ارز دیجیتال از مدل بازارساز خودکار (AMM) استفاده می‌کند تا کاربران توکن‌ها را به صورت مستقیم و بدون نیاز به دفتر سفارش تعویض کنند. این صرافی یک توکن بومی به نام UNI دارد و علاوه بر توکن‌های ERC-20 از شبکه‌های آربیتروم، پالیگان و BNB پشتیبانی می‌کند. 
• PancakeSwap: محبوب‌ترین صرافی در زنجیره هوشمند Binance یا BSC است که ویژگی‌های مشابه Uniswap را ارائه می‌کند؛ اما به دلیل مقیاس‌پذیری BSC، کارمزد کمتر و سرعت بیشتری دارد. سرویس‌های متنوعی مثل کشت سود، استیکینگ، تامین نقدینگی و لاتاری را برای درآمدزایی ارائه می‌کند. توکن بومی آنها کیک (CAKE) نام دارد و برای شرکت در برخی رویدادها باید از آن استفاده کرد.
• SushiSwap: یک فورک Uniswap است که هدف آن بهبود حاکمیت و مکانیسم‌های توزیع هزینه است. ویژگی‌های مشابه Uniswap را ارائه کرده و در بلاک‌چین اتریوم فعال است.
• Curve Finance: یک دکس تخصصی است که بر تجارت استیبل‌کوین‌هایی مثل USDT ،USDC و DAI تمرکز دارد. مزیت اصلی Curve Finance استفاده از استخرهای نقدینگی با الگوریتم‌های تخصصی قیمت‌گذاری و سیستم مدیریت نقدینگی خودکار است که نرخ‌های کارمزد را تا حد قابل توجهی کاهش می‌دهد. CRV توکن اصلی شبکه کرو فایننس است و قابلیت‌هایی مثل کشت سود و تامین نقدینگی استخر را برای درآمدزایی ارائه می‌کند. 
• Balancer: یکی دیگر از دکس‌های تخصصی است که به کاربران اجازه ایجاد و مدیریت استخرهای نقدینگی سفارشی را با چندین توکن می‌دهد. در مقایسه با دکس‌های دیگر انعطاف‌پذیری بیشتری در تنوع سبد و مدیریت ریسک ارائه می‌دهد. توکن تخصصی این صرافی BAL نام دارد و روی بلاک‌چین اتریوم فعالیت می‌کند.
• dYdX: این صرافی بر بستر اتریوم بنا شده و بر معاملات مارجین و پرپچوال (Perpetual) تمرکز دارد که تا پیش از این به صرافی‌های متمرکز محدود می‌شد. dYdX به کاربران اجازه وام‌دهی و دریافت وام با کارمزد پایین، انجام معاملات مارجین با اهرم تا ۵ برابر و معاملات اسپات را می‌دهد. در معاملات پرپچوال می‌توانید ضریب را تا ۲۵ برابر هم بالا ببرید اما این کار ریسک زیادی دارد و با نوسان اندک هم سرمایه شما از دست می‌رود. 
• Kyber: شبکه Kyber نقدینگی را برای برنامه‌های غیرمتمرکز (DApps) و پلتفرم‌ها فراهم کرده و امکان مبادله آنی توکن و پرداخت‌های یکپارچه را فراهم می‌کند. این صرافی به عنوان یک مرکز نقدینگی عمل می‌کند و کاربران را به استخرهای غیرمتمرکز در زنجیره‌های بلوکی مختلف متصل می‌کند. صرافی Kyber از چندین بلاک‌چین از جمله اتریوم، زنجیره هوشمند بایننس، پالیگان، آوالانچ و اتریوم کلاسیک پشتیبانی می‌کند و ارز بومی آن KNC نام دارد. 

پیشنهاد خواندنی: چرا استفاده از ۱ اینچ بهتر از صرافی غیر متمرکز (DEX) است؟

نکات مهم در انتخاب صرافی ارز دیجیتال دیفای

• پشتیبانی از توکن‌ها: برخی صرافی‌های دیفای فقط از یک یا چند ارز دیجیتال محدود پشتیبانی می‌کنند. بنابراین قبل از انتخاب صرافی مطمئن شوید که ارزهای دیجیتالی مورد نظر شما پشتیبانی می‌شود.
• رابط و تجربه کاربری: رابط کاربری را از نظر سهولت استفاده و تجربه کاربری ارزیابی کنید. برخی دکس‌ها رابط غیر گرافیکی، پیچیده یا کندی دارند که کار با آنها را دشوار می‌سازد.
• امنیت: مهم‌ترین فاکتور در انتخاب صرافی امنیت آن است. سراغ دکس‌‌هایی بروید که توسط تیم‌های توسعه‌ معتبر و باسابقه ایجاد شده و به‌طور منظم توسط شرکت‌های امنیتی مستقل مورد بازرسی قرار می‌گیرند.
• کارمزد: دکس‌ها را از نظر درصد کارمزد کارمزد تراکنش، کارمزد استخر و انتقال با هم مقایسه کنید چون هزینه‌های معاملاتی در صرافی‌های دیفای بسیار متفاوت است.
• حجم معاملات و نقدینگی: عمق نقدینگی به میزان عرضه و تقاضای ارزهای دیجیتال در صرافی اشاره دارد. صرافی‌های با عمق نقدینگی بیشتر، نوسانات کمتری دارند و سفارشات شما را با قیمت بهتر ثبت می‌کنند. همچنین توانایی دکس را برای رسیدگی به تراکنش‌های سنگین و ثبات عملکرد در حجم معاملات بالا ارزیابی کنید.
• امکانات معاملاتی: برخی صرافی‌های دیفای مثل dYdX امکانات معاملاتی پیشرفته‌تری مانند سفارش مارجین، پرپچوال و اهرم را ارائه می‌دهند. وجود این قابلیت‌ها دست شما را برای معامله با بازدهی بالاتر باز می‌گذارد.

در مجموع انتخاب بهترین صرافی دیفای به سبک و استراتژی معاملاتی شما بستگی دارد. اگر دنبال ایمن‌ترین و معتبرترین دکس هستید، سراغ PancakeSwap و Uniswap بروید، معاملات استیل کوین از Curve Finance استفاده کرده و برای دسترسی به قابلیت‌های معاملاتی بیشتر dYdX را در نظر بگیرید. 

پیشنهاد خواندنی: پنکیک سواپ با یونی سواپ و صرافی‌های دیگر چه تفاوتی دارد؟

ریسک‌ها و خطرات صرافی‌های غیرمتمرکز 

صرافی‌های غیرمتمرکز مزایای متعددی نسبت به صرافی‌های متمرکز دارند با این حال، ریسک‌هایی هم به همراه دارند که باید پیش از استفاده از آنها آگاه باشید. 

• خطر سرقت: ماهیت غیرمتمرکز دیفای خطر کلاهبرداری از کاربران توسط افراد و گروه‌های ناشناس را بسیار بالا می‌برد. برای مثال اگر دارایی شما در کیف پولی مثل سیف‌پل باشد، کافی است یک قرارداد هوشمند امضا کنید تا کنترل کامل دارایی خود را به یک اپ‌ غیرمتمرکز بسپارید.
• هک قراردادهای هوشمند: دکس‌ها برای تسهیل تراکنش‌ها به قراردادهای هوشمند متکی هستند. این قراردادها قطعاتی از کدهای خوداجرا هستند که بر روی بلاک چین‌ها مستقر می‌شوند. اگر قرارداد هوشمند حاوی یک اشکال یا نقص باشد، مهاجمان می‌توانند از آن برای دستکاری محتوای تراکنش استفاده کنند. تاکنون چندین دکس هک شده‌اند که منجر به ضررهای قابل توجهی برای کاربران شده است.
• پشتیبانی ضعیف: در صرافی‌های متمرکز و سیستم مالی سنتی، مشتریان برای حل مشکل و درخواست کمک به واحد پشتیبانی دسترسی دارند اما در دکس‌ها اغلب هیچ مرجعی برای پشتیبانی کاربر وجود ندارد و رسیدگی به مشکلات فنی یا بازیابی وجوه چالش‌برانگیز است.
• ریسک نقدینگی: نقدینگی در سهولت خرید یا فروش دارایی بدون افت قیمت آن تاثیر دارد. دکس‌ها به دلیل ماهیت غیرمتمرکز، نقدینگی کمتری نسبت به CEX دارند که می‌تواند منجر به لغزش قیمت شود؛ وضعیتی که قیمت یک دارایی بین زمان ثبت سفارش و زمان اجرای آن تغییر می‌کند.
• زیان ناپایداری: در استخرهای نقدینگی مفهومی به نام زیان ناپایداری وجود دارد که ممکن است کاربران را متضرر کند. در این استخرها کاربران برای دریافت درصدی از کارمزد تراکنش، جفت توکن‌ها را سپرده‌گذاری می‌کنند. با تغییر قیمت یا نسبت برابری توکن‌های جفت‌شده، ارزش سرمایه کاهش یافته و کاربر متضرر می‌شود.
• امنیت کاربر: صرافی‌های دیفای مسئولیت حفظ امنیت را تا حد زیادی بر عهده کاربران خود می‌گذارند. اگر کاربر کلیدهای خصوصی را گم کرده یا آنها را وارد یک وب‌سایت مخرب کند، دارایی خود را از دست می‌دهد. علاوه بر این، کاربران باید هنگام تعامل با دکس‌ها بسیار محتاط باشند، چون احتمال افتادن در تله سایت‌های فیشینگ بسیار بالاست.
• توکن‌های بی‌ارزش: دکس‌ها بر خلاف صرافی‌های متمرکزی مثل صرافی ارز دیجیتال رمزینکس به همه اجازه لیست کردن توکن‌های جدید را می‌دهند. این مساله خطر مواجهه با توکن‌های تقلبی یا بی‌ارزش با اسامی مشابه توکن‌های معتبر را افزایش می‌دهد. 
• مشکل مقیاس‌پذیری: دکس‌های روی بلاک‌چین اتریوم می‌توانند با مشکلات مقیاس‌پذیری مواجه شوند که منجر به کاهش سرعت و کارمزد بالای تراکنش می‌شود. این مساله استفاده از صرافی‌‌های غیرمتمرکز را برای معاملات با حجم بالا دشوار می‌کند.

سوالات متداول

منابع: forbes | investopedia